JeugdzorgPlus laat kind wel alleen: reflectie op eindrapport ‘Ik laat je niet alleen’

Gepland versus ongepland

Uit een recent rapport van de Verenigde Naties over kinderen die van hun vrijheid zijn beroofd volgt, dat elke vorm van vrijheidsbeneming de rechten van het kind schendt en de ontwikkeling naar volwassenheid belemmert.(1) Kinderen horen niet in instellingen thuis omdat het de voordelen van opgroeien in een gezin niet kan vervangen.

Maar soms is een plaatsing in een JeugdzorgPlus-instelling onvermijdelijk. Vaak ook omdat er geen passend alternatief voor handen is (zie ook proefschrift De Jong – Kruijf, 2019). Belangrijk is dan dat de plaatsing conform de wet is, zo kort mogelijk duurt en dat er echt geen alternatief voor handen is (Artikel 37 (b) Internationaal Verdrag Rechten van het Kind).

In het rapport wordt onderscheid gemaakt tussen geplande en ongeplande afzondering. De meest voorkomende oorzaak van een ongeplande afzondering is als consequentie op gedrag na het verstoren van de orde en/of het overtreden van de regels en agressie, terwijl dit volgens artikel 6.3.1. lid 1 Jeugdwet alleen mag voor zover noodzakelijk om de met de jeugdhulp beoogde doelen te bereiken of voor zover noodzakelijk ten behoeve van de veiligheid van het kind of anderen. Hier doen de onderzoekers een belangrijke ontdekking: deze reden van afzonderen is er niet een die de wet voorschrijft en dus per definitie onrechtmatig.

Daarmee komen we meteen tot nog een belangrijke vraag die ik ook in mijn proefschrift probeer te beantwoorden: in hoeverre zijn de medewerkers in de JeugdzorgPlus op de hoogte van wat de Jeugdwet voorschrijft? En voelen ze zich voldoende versterkt door het beleid van de instelling om gemotiveerde keuzes te kunnen maken, en zijn ze zich dan bewust van welke rechten van kinderen hierbij meespelen? Ondanks dat de Jeugdwet voldoende ruimte laat aan instellingen om eigen beleid te maken, is dit vaak niet specifiek genoeg en hebben de medewerkers niet voldoende houvast en kennis om een eigen weloverwogen beslissing te maken. Uit de evaluatie van de Jeugdwet (Friele et al. 2018) volgt dat kinderen (en hun ouders) onvoldoende participeren in de behandeling en er vaak nauwelijks sprake is van gezamenlijke besluitvorming, zeker als het gaat om de inzet van dwangmaatregelen.

Kinderen in instellingen hebben perspectief nodig. Mijns inziens is elke vorm van afzonderen, gepland (vaak eufemistisch het ‘kamermomentje’ genoemd) of ongepland, een vorm van perspectiefverlies. De ongeplande vorm kan worden ervaren als een straf, maar de geplande vorm kan dat net zo goed oproepen. Ik ben ervan overtuigd dat het opsluiten van kinderen in een instelling al heftig genoeg is voor ze. Er is veel onderzoek dat laat zien dat opsluiten veel negatieve gevolgen heeft voor motivatie en hun ontwikkeling. Het afzonderen van de jeugdige van de groep is een vrijheidsbeperking binnen een vrijheidsbeperking.

Ik zie dan ook geen verschil tussen het geplande en ongeplande afzonderen. Naar mijn mening is dit even schadelijk voor de ontwikkeling van het kind. Ze krijgen geen onderwijs, geen mogelijkheden voor ontspanning sport/spel, zeker als opsluiting routinematig gebeurd. En vaak zitten de meest kwetsbare kinderen het langst in afzondering, soms weken achtereen. De brede definitie is erg nuttig en het rapport biedt inzichten voor een leerproces, maar de doelstelling van verminderen van afzonderen wordt mijns inziens niet alleen met een vrijblijvend leerproces gehaald, omdat er te weinig alternatieven voor handen zijn en de medewerkers onvoldoende kennis hebben. Iedereen in Nederland dient zich aan de wet te houden, daarom moeten we de wet zo veranderen dat schadelijke praktijken in de JeugdzorgPlus en Jeugd-GGZ niet meer voor kunnen komen.

Minister de Jonge heeft beloofd voor het zomerreces een wetsvoorstel naar de Kamer te sturen om afzonderen te verbieden. Hier zit volgens mij de winst.

Dit artikel is ook terug te vinden in ons dossier Jeugdhulp