Jeugdzorginstelling Woodbrookers in het Friese Kortehemmen moest eerder dit jaar sluiten. Kinderrechters verboden verdere plaatsingen. Woodbrookers raakte in opspraak na meldingen van een kinderarts en een onderzoeksrapport uit 2022. Ouders en buurtbewoners klaagden over de situatie, en de instelling bood excuses aan voor de gebrekkige zorg en de schade die de kinderen werd berokkend.
Een veelgehoorde klacht was het gebruik van de FMT-methode om ongewenst gedrag tegen te gaan. FMT staat voor fysieke mentale training, een interventie die fysieke en mentale technieken combineert om het gedrag van 'tegenstanders' te beïnvloeden. Deze methode wordt vaak gebruikt in vechtsporten, waarbij arm- en beenklemmen worden toegepast om controle te behouden, aanvallen te neutraliseren en immobilisatie te bereiken zonder ernstige schade. Bij Woodbrookers werd deze methode toegepast op jongeren die ongewenst gedrag vertoonden, waarbij "pijnprikkels" werden gebruikt om hen onder controle te houden. Vaak sprongen vier of meer groepsleiders op een jongere om deze te dwingen gehoorzaam te zijn.
De methoden kwamen in opspraak omdat ze traumatisch kunnen zijn en vaak ineffectief blijken. Niet alleen voor de slachtoffers, maar ook voor de andere jongeren in de groep of naburige groepen, had dit ingrijpende gevolgen. Het codewoord was "assistentie." Wanneer een groepsleider dit via de mobilofoon riep, kwamen groepsleiders uit andere groepen aangesneld. Stel je voor: je bent 12 of 13 jaar, kunt door traumatische omstandigheden niet thuis wonen, en regelmatig word jij of een groepsgenoot door vier of meer groepsleiders met arm- en beenklemmen aangepakt, waarbij bewust pijnprikkels worden ingezet.
Een veelgenoemde fysieke interventie is het "bokkenpootje," waarbij een persoon in een klem wordt gebracht, vergelijkbaar met het vasthouden van de poten van een dier. De duim wordt naar de elleboog getrokken totdat de pijn ondraaglijk wordt. Dit leidde vaak tot letsel, zoals ontwrichte gewrichten. Een oud-bewoner beweert arbeidsongeschikt te zijn geraakt doordat zijn polsen beschadigd raakten door het herhaaldelijk gebruik van het bokkenpootje. Ook arm- en beenklemmen werden regelmatig toegepast, zelfs door ongeschoold personeel, aangezien er vaak uitzendkrachten werden ingezet. Een voorbeeld: een 14-jarig meisje weigerde een teamkamer te verlaten. Toen ze bleef weigeren, werd assistentie ingeroepen en werd ze met vier man, onder het toedienen van pijnprikkels, uit de kamer verwijderd en naar de isoleercel gebracht.
Er werden allerlei maatregelen bedacht om de jongeren in bedwang te houden. Vaak was er geen onderwijs beschikbaar, en als het er wel was, kregen de jongeren soms als straf de opdracht om niet naar school te gaan, wat in strijd lijkt te zijn met de wet. Ook het verbieden van weekendbezoek aan ouders was een veelgebruikte straf. Er werd gedwongen medicatie toegediend, zelfs wanneer de huisarts dit had geweigerd. Vrijheidsbeperkende maatregelen werden toegepast zonder dat deze in het behandelplan waren vastgelegd, wat in strijd is met de Jeugdwet. Behandelplannen werden vaak te laat opgesteld, besproken, en geaccordeerd. Andere omstreden maatregelen in de open afdeling waren het afnemen van telefoons, dreigen met isolatie, opsluiten in kamers, en cameratoezicht.
Een aantal oud-bewoners wilde aangifte doen, en ten minste vier jongeren deden dat ook. De politie vroeg anderen te wachten met aangifte totdat de eerste zaken waren beoordeeld. Een van de vrouwen die aangifte deed, verliet in paniek de verhoorkamer tijdens haar eerste poging. Later slaagde ze erin om een vier uur durend verhoor te doorstaan. Toen ze om een kopie van haar aangifte vroeg, kreeg ze slechts een samenvatting. Herhaalde verzoeken leverden niets op.
Het Openbaar Ministerie (OM) deed er vervolgens bijna een jaar over om de zaak te seponeren. Een van de redenen voor deze beslissing was dat de zaak inmiddels was verjaard en dat "er geen aanwijzingen waren dat er (opzettelijk) buiten de kaders was gehandeld." De afhandeling door het OM werd door betrokkenen als zeer beschadigend ervaren. De verontwaardiging onder oud-bewoners en hun ouders is groot. Een betrokken politicus schreef op X: "Richtlijnen en protocollen zijn ondergeschikt aan de wet. Het onderzoeksrapport uit 2022 toonde duidelijk aan dat de rechten van jongeren in Woodbrookers ernstig werden geschonden."
Tweede Kamerlid Lisa Westerveld (GroenLinks-PvdA) heeft inmiddels 12 Kamervragen gesteld aan de betrokken bewindslieden. Een van de vragen luidt: "Kunt u uitleggen hoe het toedienen van pijnprikkels als 'onderdeel van het protocol' kennelijk is toegestaan in Nederland? En mogen jeugdzorginstellingen dit nog steeds doen?"
Het Openbaar Ministerie stelde dat "vastpakken mag." Dit is echter een volstrekte onderschatting van wat er daadwerkelijk is gebeurd. Het vastpakken van een jongere kan nodig zijn, maar de FMT-methode is een ander verhaal en zeer omstreden. Experts stellen dat deze methode niet geschikt is voor de jeugdzorg. Peer van der Helm, hoogleraar in residentiële jeugdzorg, heeft vaak kritiek geuit op de FMT-methode in de jeugdzorg. Hij wijst erop dat deze fysieke interventies vaak traumatiserend zijn voor kwetsbare jongeren, vooral in gesloten jeugdzorginstellingen. Van der Helm pleit voor meer humane behandelmethoden, waarbij het welzijn van de jongeren centraal staat, zonder het gebruik van fysieke kracht of isolatie als oplossing.
Het opzettelijk toedienen van pijnprikkels om gehoorzaamheid af te dwingen, kan zeer goed in strijd zijn met het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Nog een voorbeeld ter verduidelijking: twee meisjes zitten samen op een kamer, wat niet is toegestaan volgens de groepsleiding. De groepsleider geeft een van hen de opdracht om te vertrekken. Beide meisjes weigeren en houden elkaar vast. De groepsleider roept assistentie in. Met vijf man worden de meisjes uit elkaar getrokken, waarbij pijnprikkels worden gebruikt. Dit is geen zelfverdediging, maar een straf voor ongewenst gedrag door middel van machtsmisbruik. In geen enkel protocol staat dat dit is toegestaan.
Het lijkt erop dat het OM niet weet dat elk geweldsincident met de jongere moet worden geëvalueerd om te voorkomen dat het zich herhaalt. Het lijkt er ook op dat het OM alles doet om te voorkomen dat individuele medewerkers worden vervolgd, wellicht omdat men vreest dat dit een precedent schept. De slachtoffers leggen zich hier echter niet bij neer. De strijd gaat door, met als mogelijke kernvraag of de FMT-methode, inclusief pijnprikkels en been- en armklemmen, in de jeugdzorg mag worden toegepast, en of dit bij jongeren van slechts 12 of 13 jaar routinematig mag gebeuren zonder evaluatie.
