De oproep van Fleur Agema om meer geld vrij te maken voor kunstmatige intelligentie (AI) in de zorg is begrijpelijk. AI biedt grote kansen om de zorg te verbeteren en efficiënter te maken. Echter, met deze kansen komen ook uitdagingen die niet onderschat mogen worden.
Denk aan de waarborgen van privacy en ethiek, de noodzaak van landelijke regie, het voorkomen van oppervlakkige toepassingen (AI-washing) en het toegankelijk maken van AI voor alle zorginstellingen, groot en klein. De vraag is niet alleen hoeveel geld er beschikbaar wordt gesteld, maar ook hoe we deze complexe uitdagingen aanpakken en de investeringen verstandig en strategisch inzetten.
Het ontwikkelen en implementeren van AI in de zorg vergt aanzienlijke investeringen, zowel in technologie als aanpassing van zorgprocessen. Toch blijkt uit eerder onderzoek dat er een positieve businesscase is voor AI in de zorg, met potentieel om kosten te verlagen en efficiëntie te verhogen. AI-oplossingen, zoals slimme triagetools en voorspellende algoritmen, kunnen bijdragen aan het verbeteren van zorgprocessen en het verlagen van administratieve lasten. Om deze beloftes waar te maken, moeten echter ethiek, privacy en implementatiekracht centraal staan. Landelijke regie en visie zijn hierbij onmisbaar om de kansen die AI biedt optimaal te benutten.
Een risico dat Agema in haar pleidooi terecht aanstipt, is wat men wel 'AI-washing' noemt. Dit fenomeen verwijst naar de neiging om AI als containerbegrip te gebruiken, waarbij allerlei tools en gadgets onder de vlag van AI worden verkocht zonder daadwerkelijk de fundamentele problemen in de zorg aan te pakken. We moeten ons richten op structurele vraagstukken zoals het verminderen van administratieve lasten en het waarborgen van privacy, in plaats van te focussen op oppervlakkige toepassingen. Dit vraagt om een landelijke aanpak en samenwerking tussen zorginstellingen, want op zichzelf zijn zij vaak te klein om deze uitdagingen volledig het hoofd te bieden.
Het grootste obstakel voor AI in de zorg is niet alleen het waarborgen van privacy en ethiek, maar het gebrek aan implementatiekracht. Het implementeren van AI gaat verder dan technologie aanschaffen: het vraagt om een robuuste technische infrastructuur met gedetailleerde documentatie, datatraining, monitoring, beheer, testen, audits en effectief opdrachtgeverschap. Vooral kleinere zorginstellingen missen vaak de middelen en expertise om deze processen goed uit te voeren, waardoor zij achterblijven.
De verantwoordelijkheid ligt bij zowel zorginstellingen als ontwikkelaars van AI-toepassingen, die transparant moeten zijn over de manier waarop zij privacy- en ethische uitdagingen aanpakken. De overheid moet deze verantwoordelijkheid faciliteren door leveranciers te verplichten deze aspecten vanaf het begin serieus te nemen. Het vroeg betrekken van ethische commissies, zoals de commissie Ethiek en recht van de Gezondheidsraad, kan bijdragen aan het vertrouwen dat AI-toepassingen zorgvuldig worden ontwikkeld en ingezet.
De overheid moet een actieve rol spelen in het balanceren tussen innovatie en veiligheid. Landelijke regie is noodzakelijk om AI-projecten effectief te begeleiden en kwaliteit te waarborgen. Experimenten met AI in diverse zorgcontexten – van grote ziekenhuizen tot kleine praktijken – moeten ondersteund worden met structurele financiering in plaats van incidentele subsidies zoals de Stimuleringsregeling Technologie in Ondersteuning en Zorg (STOZ). AI vraagt om een meerjarige investering en commitment van zorginstellingen.
Daarnaast zou een onafhankelijke commissie AI-projecten kunnen beoordelen en begeleiden bij het kiezen van de juiste tools. Dit voorkomt verkeerde investeringen en ondersteunt instellingen bij het implementeren van bewezen, betrouwbare technologieën. Zo kunnen zorginstellingen de snelheid van innovatie combineren met de borging van kwaliteit en veiligheid.
Zowel kleine als grote zorginstellingen lopen risico achter te blijven bij de implementatie van AI door beperkte middelen en kennis. Een belangrijk knelpunt is het gebrek aan overzicht van succesvolle AI-toepassingen. Inzicht in welke AI-oplossingen succesvol zijn en hoe zij worden toegepast kan instellingen helpen beter geïnformeerde keuzes te maken. De overheid kan hierin een rol spelen door een lijst op te stellen van beproefde AI-oplossingen.
Om AI breder toegankelijk te maken, kan de overheid subsidies verstrekken voor de implementatie van bewezen innovaties, en de oprichting van samenwerkingsverbanden en innovatiecommunity’s stimuleren. Deze netwerken kunnen dienen als platformen voor kennisdeling en ondersteuning, zodat instellingen zonder grote investeringen samen kunnen werken aan innovatieve oplossingen.
De oproep om meer te investeren in AI in de zorg is een waardevol initiatief, maar zonder duidelijke regie en visie kan het zijn doel voorbijschieten. Een nationale aanpak is nodig om de fundamentele uitdagingen rondom ethiek, privacy en toegankelijkheid aan te pakken. De overheid moet zich inzetten voor structurele ondersteuning, samenwerkingsverbanden en zorgvuldige afwegingen, waarbij snelheid en kwaliteit hand in hand gaan. Alleen door samen te werken kunnen we AI effectief inzetten om de zorg te verbeteren en te verlichten voor zowel zorgprofessionals als patiënten.
