Minder bijstand voor asielzoekers; kan dat zomaar?

In de praktijk is dat nog natuurlijk niet altijd zo makkelijk. Werk en woningen liggen niet voor het oprapen. De oplossingen zijn dan de bijstand en met voorrang een sociale huurwoning toewijzen. Coalitie partijen VVD en PvdA hebben daarom bedacht dat de opvang voor toegelaten asielzoekers moet worden versoberd. De asielzoekers kunnen worden opgevangen in omgebouwde leegstaande kantoren en dergelijk; alleenstaande asielzoekers kunnen ook met meerdere personen in één woning; daarnaast zou een aparte (goedkopere) zorgverzekering kunnen worden afgesloten en tenslotte zou de bijstand kunnen worden verlaagd.

In de Tweede Kamer is hierover op 13 oktober 2015 gedebatteerd. Daarbij legde de VVD vooral de nadruk op de versobering en de PvdA op de praktische oplossing moeilijk probleem. Volgens fractievoorzitter Samsom van de PvdA gebeurt er eigenlijk niets vreemds. Er wordt gewoon gedeeltelijk bijstand in natura verleend en voor zover de bijstand in natura wordt verstrekt kan de ‘gewone’ bijstandsuitkering worden verminderd. Dat laatste is ontegenzeggelijk juist. Maar er gebeurt wel iets vreemds. De mogelijkheid om op grond van de Participatiewet bijstand in natura te verlenen is hier helemaal niet voor bedoeld.

Vooropgesteld moet worden dat als een vreemdeling een verblijfsvergunning asiel krijgt (ongeacht of dit voor bepaalde of onbepaalde tijd is) hij dan op grond van artikel 11 lid 2 Participatiewet gelijk gesteld moet worden met een Nederlander (voor wat betreft de Participatiewet). Dat betekent dat hij onder dezelfde condities recht op bijstand heeft als een Nederlander. De mogelijkheid om bijstand te verlenen in natura is geregeld in artikel 57 van de Participatiewet. Dit is alleen maar mogelijk als het gaat om iemand zonder hulp niet in staat is tot een verantwoorde besteding van zijn bestaansmiddelen en dan ook alleen nog maar zolang als strikt noodzakelijk. Buiten de mogelijkheid van artikel 57 Participatiewet zijn er geen mogelijkheden om de bijstandsuitkering in natura te verstrekken (zie CRvB 29 november 2011, ECLI:NL:CRVB:2011:BU7542. Er is wel een hier niet terzake doende mogelijkheid in artikel 35 lid 3 Participatiewet om bijstand in de vorm van een aanvullende ziektekostenverzekering te geven. Dit betreft immers een vorm van bijzondere bijstand en niet de omzetting naar natura van een deel van de ‘gewone’ bijstandsuitkering.

Niet valt in te zien waarom een toegelaten asielzoeker niet zonder hulp tot een verantwoorde besteding van zijn middelen in staat moet worden geacht. Dat zou natuurlijk in een individueel geval best wel eens kunnen voorkomen, maar dat moet dan wel eerst behoorlijk worden vastgesteld. De conclusie is dan ook dat de versobering dan wel praktische oplossing zoals die de coalitiepartijen voor ogen niet zonder wetswijziging gerealiseerd kan worden.

Maar ik zal niet volstaan met enkel de conclusie dat de voorgestelde oplossing juridisch niet deugd, maar ook een idee geven hoe het dan wel zou kunnen.

Als men werkelijk de bijstand in natura wil geven zal artikel 57 Participatiewet gewijzigd moeten worden, in die zin dat bijstand in natura ook mogelijk voor (net) toegelaten asielzoekers. Bij voorkeur met nog enige waarborgen erbij dat duidelijk is dat het gaat om een praktische oplossing voor de situatie waarin reguliere woonruimte onvoldoende beschikbaar en bij voorkeur ook een begrenzing in tijd. (Als mensen zijn toegelaten tot Nederland moeten ze vroeg of laat toch een keer als gewone burgers behandeld worden!). Een wetswijziging kost evenwel tijd. Of de regering moet nog gauw een notaatje van wijziging bij een al aanhangig wetsvoorstel indienen. Maar een zichzelf respecterend parlement zal daar natuurlijk geen genoegen mee nemen en een zorgvuldige voorbereiding eisen.

Beter lijkt het mij als de regering een speciale voorziening treft in de vorm van een algemene maatregel van bestuur voor de toegelaten asielzoeker die de opvang bij het COA moet verlaten, maar die vanwege een tekort aan sociale huurwoningen nog moet wachten op een woning. Deze opvanglocatie kan dan, zoals de coalitie beoogt, bestaan uit een het ingericht kantoorpand of uit een gedeelde woning. Het staat belanghebbende vervolgens vrij om daar gebruik van te maken. Doet hij dat, dan is er in artikel 18 lid 1 Participatiewet in combinatie met artikel 27 Participatiewet een grond om de bijstand te verminderen met de uitgespaarde woonkosten. En als hij de woning deelt, zou de bijstand ook nog eens kunnen worden verlaagd in verband met de kostendelersnorm. Op die manier krijg je materieel nagenoeg dezelfde oplossing als de coalitiepartijen voor ogen stond, alleen klopt het dan juridisch wel.

Voor de wens om ook de basis ziektekostenverzekering in natura te verstrekken ligt het nog iets anders. Nog daargelaten of met het optuigen van speciale minimale basisverzekering voor deze groep nou wel zoveel winst behaald kan worden, kan er in elk geval niet aan voorbijgegaan worden dat de toegelaten asielzoeker thans wettelijk verplicht is een basisverzekering af te sluiten ingevolge de Zorgverzekeringswet (Zvw). Het enkel aanbieden van een goedkoper alternatief heeft dus geen nut, nu daarmee de toegelaten asielzoeker niet ontslagen kan worden van zijn verzekeringsplicht. De verzekeringsplicht van de Zvw is gekoppeld aan de kring van verzekerden van de Wet langdurige zorg (Wlz) en deze kring van verzekerden kan bij algemene maatregel van bestuur worden gewijzigd. Als de coalitiepartijen toch een goedkoper alternatief voor de basisverzekering willen realiseren moet dus ook de kring van verzekerden worden aangepast.

Eerdere blogs van mr. Hans Nacinovic

• Weg met de kostendelersnorm!

• Niet arbeidsongeschikt is nog niet aan het werk

• Buikdanseres met buikpijn

• Labbekakken en kwakzalvers

• Afspraak is afspraak, maar wet is wet

• Bijstand: Handel op internet

• Allemaal meedoen met de Participatiewet! Maar levert het ook werk op?

• Boetes, politici en preventie

• Verplicht solliciteren in het buitenland