Moet er een gezondheidsplicht komen? Deel I

Tempura_E+_via GettyImages

Na maanden van formeren en onderhandelen hebben we sinds januari een nieuw kabinet. Het stemt mij positief dat er een regeerakkoord is, zo ontstaat een stip op de horizon. Wat ik in het akkoord toejuich is de aandacht voor de suikertaks en de accijnsverhoging op tabak, evenals het besluit om een aparte staatssecretaris voor preventie te benoemen. Dat zijn belangrijke eerste stappen. Bij ons zijn wij overtuigd van het nu van preventie. Daarom zijn wij sinds jaar en dag één van de koplopers op én aanjagers van preventie. Logisch dus dat mijn aandacht als eerst naar deze paragraaf gaat. Ik ben trots op onze resultaten: het stijgend aantal deelnemers aan de Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI), de groei van het aantal deelnemers aan de Bas van de Goor wandelchallenges voor diabetici, de deelname aan de regionale preventieakkoorden, de bijdrage aan de activiteiten met Oldstars en de positieve effecten van SamenGezond. Ondanks de positieve elementen mis ik in het regeerakkoord de fundamentele ambitie om preventie een plek te geven in ons gezondheidsstelsel.

Al jaren pleit ik voor het belang van aandacht voor een gezonde leefstijl en leefomgeving. Wij hebben ons het afgelopen jaar met haar verkiezingspaper dan ook hard gemaakt om naast een zorgplicht ook een gezondheidsplicht in te voeren. In het regeerakkoord zie ik terug dat de coalitiepartijen kansen zien om de beweging te maken van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag. Maar het is twee voor twaalf (of eigenlijk twee over twaalf): kansen zien is niet genoeg!

We leven in een gezondheidscrisis. Inmiddels hebben meer dan 5 miljoen Nederlanders last van één of meer chronische ziekten. En dat aantal stijgt de komende jaren door als we geen actie ondernemen. Van veel chronische aandoeningen weten we dat ze deels te voorkomen of te keren zijn door een gezonde leefstijl. Denk bijvoorbeeld aan Diabetes type-2, hart- en vaatziekten, obesitas, COPD en maar ook mentale aandoeningen als depressie en burn-out. De gezondheidsverschillen in tussen verschillende groepen in Nederland zijn groot en komen op de korte termijn niet nader tot elkaar. Sterker nog, ze nemen toe.

Het is echt tijd voor actie. Er is geen ruimte meer voor wensdenken en hopen dat het wel vanzelf gaat. Niet alleen maar discussiëren, maar ook zorgen dat het maken van gezonde keuzes makkelijker en goedkoper wordt. En maken van ongezonde keuzes moeten we niet meer stimuleren. De vrijblijvendheid moet er nú af en snelheid is geboden. In 2018 is al aangekondigd dat er een plan komt om de koppeling tussen sportevenementen en alcohol minder vanzelfsprekend te maken. Kijk ik echter naar alleen al voetbalstadions, zie ik nog steeds grote bierreclames. Een gemiddelde sportkantine floreert bij de verkoop van meters bier. Sport en alcohol, ik vind die combinatie onhoudbaar.

Er is nog onvoldoende aandacht en ambitie voor concrete oplossingen, waaronder de grootste bottlenecks: structurele financiering en de verplichting voor zorgpartijen om verantwoordelijkheid te nemen en op preventie samen te werken. Ik maak mij daar zorgen over. De coronacrisis toont het belang van een gezonde leefstijl, maar de noodzaak is veel groter. We kunnen de gezondheidszorg voor toekomstige generaties moeilijk toegankelijk en betaalbaar houden als wij nú niet ingrijpen. Ik mis de maatschappelijke verantwoordelijkheid naar de samenleving. Een gezondheidsplicht maakt dat partijen, die beleid maken voor zorg én gezondheid moeten, verplicht worden te werken aan het gezondheidsbehoud van hun medemens; verzekerden, patiënten, werknemers en (kwetsbare) inwoners. Niemand uitgezonderd.

Te weinig bewegen is een grote bedreiging voor de volksgezondheid

Het verbeteren van de gezondheid kan niet alleen ieders eigen verantwoordelijkheid zijn. Een gezonde leefomgeving, sociale factoren en een effectief preventiebeleid zijn hierbij van cruciaal belang. Het huidige stelsel beloont het behandelen van ziekte en niet het bevorderen van gezondheid. Waarom voeren we wel het maatschappelijk debat over het toelaten van dure geneesmiddelen en behandelingen, maar praten we niet over de inzet van een van de meest effectieve en goedkope medicijnen: meer bewegen? De coronacrisis legt onze samenleving plat. We hebben tijdens de coronapandemie verschillende lockdowns gehad waarin sporten werd beperkt, terwijl we weten dat de helft van de mensen niet voldoende lichaamsbeweging heeft! Tegelijkertijd worden fastfoodketens en slijterijen toegevoegd aan de lijst van essentiële sectoren. Dat vind ik echt onbegrijpelijk! Het risico van te weinig bewegen is een van de grootste bedreigingen voor de volksgezondheid, met ook immense gevolgen op sociaal en economisch vlak.

Gelukkig zie ik ook een positieve beweging naar gezonder eten, een groei van de verkoop van alcoholvrij bier en een veranderde houding ten opzichte van roken. Met elkaar proberen we gezonder te leven, al wordt het ons niet eenvoudig gemaakt De omgeving kent verkeerde prikkels en is er nog onvoldoende op ingericht. Dit staat een echt grote beweging in de weg, terwijl wij juist meters moeten maken. Een gezondheidsplicht gaat hierin het verschil maken.

Verder lezen?

Ina Kerkdijk, directeur bij ZorgAccent, legt in deel II uit waarom zij met de invoering van een gezondheidsplicht vreest voor nog méér starre regels .

In deel III van deze themareeks betoogt Anthony Stigter, secretaris gezondheidszorg en arbeidsmarkt bij VNO-NCW, dat vanuit het perspectief van werkgevers de overheid op dit terrein een wispelturig en inconsistent beleid voert.

In het vierde deel toont de Amsterdamse zorgwethouder Simone Kukenheim (D66) hoe gemeenten in haar ogen hierin een voortrekkersrol kunnen spelen. Maar dan verwacht ze wel meer betrokkenheid van het Rijk.