Er komt langzaam beweging in de aanpak van de knelpunten rond de vrouwenopvang, schrijft Nationale ombudsman Reinier van Zutphen in zijn rapport 'Vrouwen uit de knel? Het vervolg'. Bij de aanmelding voor opvang en tijdens het verblijf knelt het iets minder. Maar vooral in de aanpak van knelpunten rond de uitstroom uit de opvang hebben Rijk en gemeenten nog stappen te zetten. De ombudsman heeft daar zorgen over.
Voor 'Vrouwen uit de knel? Het vervolg' bracht de ombudsman in kaart wat ministeries en gemeenten hebben gedaan om de knelpunten uit zijn eerdere rapport 'Vrouwen in de Knel' op te lossen. In januari 2019 sprak de ombudsman de verwachting uit dat met name de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) dit voorjaar grote stappen zou zetten. Nationale ombudsman Reinier van Zutphen: 'Sindsdien zie ik langzaam beweging komen in de aanpak van de problematiek. Maar het blijft ingewikkeld als er voorzieningen vanuit de Rijksoverheid nodig zijn, of als gemeenten moeten samenwerken.
In de aanpak van de knelpunten rond de toegang tot en het verblijf in de vrouwenopvang hebben Rijk en gemeenten meerdere stappen gezet. Zo is het voor vrouwen gemakkelijker om zich in de opvanggemeente in te schrijven. Dat is nodig om onder meer een inkomen te kunnen regelen. Ook geven gemeenten vaker en sneller de beschikking af waarmee vrouwen duidelijkheid krijgen over de eigen bijdrage die zij voor de opvang moeten betalen. Het regelen van een inkomen gaat sneller en er wordt gewerkt aan knelpunten rond toeslagen en kinderbijslag. Van Zutphen: 'Maar er zijn nog steeds te weinig opvangplekken en schuldhulpverlening gaat vaak nog niet van start. Dat moet echt veranderen.'
Rond de uitstroom uit de vrouwenopvang naar een andere woning spelen nog meerdere problemen. Zo verloopt de samenwerking tussen gemeenten nog steeds niet goed. Ze hebben vaak verschillende regels voor het geven van voorrang voor een huurwoning, waardoor vrouwen van het kastje naar de muur worden gestuurd. En als een vrouw vanuit de opvang naar een andere gemeente verhuist, moet zij bijvoorbeeld uitkeringen en (schuld)hulpverleningstrajecten opnieuw aanvragen. Van Zutphen: 'Blijkbaar vertrouwen gemeenten elkaar niet. Vrouwen die uitstromen vallen hierdoor tijdelijk tussen wal en schip. Intussen blijven hun schulden bestaan.'
Daarnaast signaleerde de ombudsman een knelpunt rond de huurtoeslag dat tot grote financiële problemen kan leiden. Vrouwen die een woonruimte huren van de opvanginstelling en huurtoeslag krijgen, blijken achteraf geen recht op huurtoeslag te hebben. Dat heeft ermee te maken dat het om een contract voor korte tijd gaat.
Dit probleem is door de recente invoering van een nieuw model-huurcontract inmiddels opgelost voor nieuwe huurders. Maar vrouwen die eerder huurtoeslag ontvingen, moeten nog wel flinke bedragen terugbetalen. Van Zutphen: 'Ik vind dat te belastend voor deze vrouwen, die het al moeilijk genoeg hebben om hun financiële problemen te boven te komen en een nieuwe start te maken. Daarom heb ik het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gevraagd om snel met een oplossing te komen.'
Hoewel er stappen zijn gezet, maakt de Nationale ombudsman zich nog steeds zorgen over het tempo waarmee oplossingen worden ingezet. Hij blijft de ontwikkelingen daarom met meer dan gewone belangstelling volgen, en zal de betrokken partijen regelmatig vragen naar de voortgang. Van Zutphen: 'Zowel gemeenten als de Rijksoverheid zijn aan zet. Zij moeten samen met de andere betrokken partijen optrekken om deze kwetsbare groep vrouwen te ondersteunen en verder op weg te helpen naar een zelfstandig bestaan. Ik verzoek de minister van VWS daarbij de regie te blijven houden.'
In zijn rapport 'Vrouwen in de knel' uit juli 2017 bracht de Nationale ombudsman de knelpunten in kaart waarmee vrouwen in de vrouwenopvang te maken hebben. Jaarlijks maken ongeveer 12.000 vrouwen, meestal met kinderen, noodgedwongen gebruik van een opvangplek. Het is een kwetsbare groep: ze zijn vaak mishandeld, hebben psychische problemen en/of zitten in een zorgwekkende financiële situatie. De ombudsman concludeerde dat deze vrouwen tegen allerlei financiële en praktische problemen aan lopen bij hun aanmelding voor de opvang, tijdens het verblijf en na het verlaten van de opvang. Dat maakt het hen bijna onmogelijk om hun weg te vinden.
De ombudsman deed een dringend beroep op het ministerie van VWS en de gemeenten om deze knelpunten aan te pakken. In oktober 2018 organiseerde hij een bijeenkomst met een aantal gemeenten en vrouwenopvanglocaties uit zijn eerdere onderzoek om de stand van zaken te bespreken. Ook de ministeries van VWS en SZW, de VNG, de Federatie Opvang en Toezicht Sociaal Domein waren hiervoor uitgenodigd. Tijdens die bijeenkomst bleek dat er te weinig concrete stappen waren gezet. Dat was reden voor de ombudsman om een vervolgonderzoek aan te kondigen.
