Er is voortdurend discussie over ‘toenemend’ antisociaal gedrag bij jongeren’ in de maatschappij, van ‘Fatbikes in het verkeer’ tot incidenten op school. Die discussie is overigens niet nieuw, al heel lang klagen we erover. Waar komt antisociaal gedrag van jongeren wel vandaan? Nieuw onderzoek naar jongeren en volwassenen in instellingen en antisociaal gedrag geeft weer een klein stukje van de puzzel met belangrijke implicaties voor de samenleving en de praktijk van de hulpverlening.
In een scriptie over jeugdcriminaliteit beginnen Kamerleden en veel studenten over een ‘onrustbarende stijging’. Dat klopt niet, zie voor een discussie dit overzicht (2). Er zijn vele criminologische theorieën over ‘verklarende jeugdcriminaliteit’ (3). Sommige onderzoekers (Tielbeek ea. 2022) (4) verwijzen naar een genetische aanleg, maar die verbanden blijken klein te zijn. In een recent onderzoek van Eltink en collega’s (2024) (5) werd gekeken naar veiligheid en de kwaliteit van het leefklimaat. Achtentwintig (internationale) studies werden in een overkoepelende analyse (meta-analyse) geanalyseerd. Het bleek dat vooral onveiligheid van de omgeving (in dit geval de instelling) een belangrijke rol speelde bij antisociaal gedrag. Hoe kunnen we dit verklaren?
De Amerikaanse antropologe Sarah Hrdy heeft de ‘coöperatieve opvoedingshypothese’ (vrij vertaald van ‘Cooperative Breeding Hypothesis’) ontwikkeld. Daarin zegt ze dat de opvoeding van onze mensachtige voorouders verschilde van die van andere apen omdat we kinderen meer samen gingen opvoeden, waardoor ze socialer en empathischer werden, meer rekening gingen houden met anderen en zich beter gingen gedragen. Hierdoor werd het voor de hele groep jagers-verzamelaars veiliger. Veiligheid zit dus evolutionair ingebakken in opvoeding en sociale veiligheid volgens Hrdy. Niet voor niets schreven Geert-Jan Stams en Peer van der Helm hierover in een gezaghebbend tijdschrift ‘it takes a safe village to raise a child’, over iets modernere mensen die niet meer als jagers verzamelaars leefden maar als dorpelingen en stedelingen in de huidige maatschappij (6).
Dit is precies wat Eva Billen ook vond in haar recente proefschrift over zelfregulatie, het vermogen om eigen gedrag, gevoelens en gedachten te beheersen (7). Maar vaak gooien bestaansonzekerheid, trauma’s, angst en onveiligheid in de samenleving roet in het eten. Misschien kan dat beter.
Wetenschap is meestal niet die ene grote ontdekking, maar meer puzzelstukjes bij elkaar voegen tot iets past en vooral niet te hard op het stukje drukken om ze te laten passen want dan komt de puzzel niet af. Het puzzelstukje van Eltink’s studie past goed in het verhaal van de (moderne) mens dat voor ons allemaal een veilige en stimulerende omgeving belangrijk is om ons te ontwikkelen. Het is misschien een idee om alle voornemens van het nieuwe kabinet langs die meetlat te leggen.
1. https://sociaalweb.nl/nieuws/in-het-nieuws-toename-incidenten-op-school-en-de-lessen-van-kruimeltje/
2. https://www.bjutijdschriften.nl/tijdschrift/tijdschriftcriminologie/2020/2-3/TvC_0165-182X_2020_062_203_001/fullscreen
3. https://www.socialevraagstukken.nl/jeugdcriminaliteit-ofwel-de-zege-van-het-krokodillenbrein/
4. Molecular Psychiatry (2022) 27:4453–4463; https://doi.org/10.1038/s41380-022-01793-3
5. Eltink E. M. , Roest J. J, Van der Helm G. H. P, Heynen E. J. E , Kuiper C. H. Z, Nijhof K. S,
Vandevelde S, Leipoldt J. D , Stams G. J. J. M, Knorth E, Harder A.T, and Assink M. (2024). Safety First! Residential Group Climate and Antisocial Behavior: A Multilevel Meta-analysis. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 0(0). https://doi.org/10.1177/0306624X241252052
6. Stams, G.J. and van der Helm, P. (2024), It takes a safe village to raise a child—a commentary on Dana McCoy et al. (2023). J Child Psychol Psychiatr, 65: 723-725. https://doi.org/10.1111/jcpp.13929
7. https://www.tilburguniversity.edu/nl/actueel/nieuws/meer-nieuws/focus-op-zelfregulatie-helpt-crimineel-gedrag-verminderen
