Het Trimbos-instituut heeft op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) een verdiepend onderzoek uitgevoerd naar de langdurige geestelijke gezondheidszorg (ggz). Dit onderzoek biedt een actuele analyse van de zorg en ondersteuning voor mensen met een psychische aandoening en een langdurige zorgvraag. Een van de bevindingen is dat het belangrijk is om zorg en ondersteuning binnen de langdurige ggz nog meer te richten op het bieden van perspectief en ontwikkeling van cliënten.
De langdurige ggz in Nederland kent al langere tijd een tweesporenbeleid. Enerzijds biedt het de mogelijkheid tot (langdurig) verblijf met behandeling. Anderzijds is er het streven om mensen met langdurige psychische problematiek een zo ‘normaal’ mogelijk bestaan in de samenleving te bieden.
In 2021 werd de Wet langdurige zorg (Wlz) opengesteld voor mensen met langdurige psychische problemen. Sindsdien krijgen ruim 35.000 mensen met langdurige psychische klachten zorg die vanuit de Wlz is gefinancierd. Mede door deze grote instroom zijn er zorgen over de houdbaarheid en betaalbaarheid van de zorg. Ook leeft in het veld de vraag of er binnen Wlz gefinancierde zorg nog voldoende oog is voor een herstelgerichte aanpak en het bieden van perspectief en ontwikkeling aan cliënten.
De onderzoekers hebben interviews en focusgroepen gehouden met zorgprofessionals, stakeholders en cliënten. Ook is bestaand cijfermateriaal geanalyseerd. Uit de interviews blijkt dat zorgprofessionals de principes van herstel-ondersteunende zorg (HOZ) breed onderschrijven. Bij HOZ vormen de wensen, behoeften en mogelijkheden van de cliënt het vertrekpunt. Professionals ervaren echter belemmeringen bij het vormgeven van HOZ. Zorg wordt namelijk vaak georganiseerd vanuit de gedachte dat de ene stap logischerwijs volgt op de ander. Dit sluit echter niet altijd aan bij het soms grillige verloop van psychische aandoeningen. Ook vinden deelnemers aan het onderzoek een geïntegreerde aanpak belangrijk. Daarbij is aandacht voor alle levensgebieden en een goede samenwerking tussen behandeling en begeleiding. Dit is des te urgenter bij mensen met meervoudige problematiek. Het vinden van een passende woonplek is soms moeilijk voor deze groep, door de afschuifmechanismen die er zijn in het zorgsysteem. Deze knelpunten vragen om een gezamenlijke verantwoordelijkheid, om ook voor de mensen in de meest kwetsbare posities de toegankelijkheid en de kwaliteit van de langdurige ggz te waarborgen.
Het centraal stellen van het perspectief van de cliënt is een kernwaarde in het bieden van HOZ. Maar dit blijkt in de langdurige ggz nog niet altijd vanzelfsprekend. Het opbouwen van een vertrouwensrelatie en het oog hebben voor de afhankelijkheidsrelaties die vaak ontstaan in de langdurige zorg zijn hierbij belangrijk. Ook methodisch werken kan helpen bij het scherp blijven op het inzetten op een herstelgerichte aanpak. De onderzoekers wijzen verder op het belang van triadisch werken. Daarbij staat niet alleen het herstelproces van de cliënt centraal, maar ook het perspectief en de behoeften van familie en naasten. Daarnaast speelt ondersteuning bij participatie en inclusie, ofwel gelijkwaardig mee kunnen doen in de samenleving, een sleutelrol in het vormgeven van HOZ. Negatieve beeldvorming over mensen in de langdurige ggz werkt hierbij belemmerend.
In het rapport beschrijven de onderzoekers dat in de praktijk van de langdurige ggz nog niet alle kansen voor ‘passende zorg’ worden gegrepen. Behulpzaam in het verder ontwikkelen van de langdurige ggz is om helder te verwoorden wat we bedoelen met de term passende zorg en welke waarden daarbij op het spel staan. Onder het begrip ‘passende zorg’ worden nu ook vaak verschillende waarden onder één noemer gebracht. Passende zorg met als uitgangspunt het bieden van goede zorg voor een cliënt, kan echter op gespannen voet staan met passende zorg waarin het beheersbaar houden van kosten centraal staat. In de discussies over de langdurige ggz is het van belang duidelijker te maken wat bedoeld wordt met deze term.
Uit dit onderzoek blijkt, dat het belangrijk is om de kwaliteit van de langdurige ggz verder door te ontwikkelen. Daarbij moet aandacht zijn voor de krachten en mogelijkheden van mensen, ook als zij langdurige problemen hebben. De resultaten uit het onderzoek zijn bedoeld als input voor de op te richten Academische Werkplaats langdurige ggz. Daarin gaan verschillende praktijk-, kennis- en onderwijsinstituten samenwerken ten behoeve van de langdurige ggz. De komende periode gaan VWS en landelijke partijen de resultaten van dit onderzoek verder benutten bij de uitwerking van de werkagenda langdurige ggz. Het Trimbos-instituut blijft dit proces volgen en draagt bij aan verdere kennisontwikkeling op dit gebied.
