Vallen, bijvoorbeeld vanwege een verminderde mobiliteit, is een groot probleem onder ouderen. Preventieve training om de spieren in de voeten sterker te maken kan de kans op een val verkleinen. Fontysproject STIFF wil de effectiviteit van valpreventieprogramma’s voor ouderen verbeteren.
urbazon_E+_via GettyImages
Elke vier minuten komt er ergens in Nederland een oudere, na een val, binnen op de spoedeisende hulp. Een val die kneuzingen of botbreuken kan veroorzaken. ‘Dat heeft een grote impact op het welbevinden van iemand op leeftijd’, zegt Lydia Willemse, docent en onderzoeker bij Fontys Hogescholen. Dat ouderen sneller vallen heeft vaak te maken met verminderde mobiliteit. Willemse werkt samen met drie andere onderzoekers binnen Fontys aan het project STIFF (Strengthening the Intrinsic Foot Flexor muscles). Hierin onderzoeken zij de rol van de korte voetspieren bij het lopen en het houden van balans. ‘Met het project willen we de effectiviteit van valpreventieprogramma’s verbeteren’, zegt ze.
Er zijn al verschillende programma’s ter preventie van vallen bij ouderen. STIFF kan volgens Willemse bijdragen aan het verbeteren van de bestaande programma’s. Kaly van Gennip ontwikkelde in haar afstudeeronderzoek een programma om de korte voetspieren van ouderen sterker te maken. Hierin zitten oefeningen zoals het spreiden van de tenen en het afrollen van de voet. ‘Ik heb ook gesprekken gevoerd met ouderen om te kijken wat zij van het programma vinden en hoe ze dit het liefste uitvoeren’, zegt Van Gennip, die inmiddels als podotherapeut werkt. ‘De een volgt het programma liever in een groep en de ander doet het liever thuis voor de tv.’
Daarom blijft regelmatige begeleiding van een podo- en fysiotherapeut belangrijk. Willemse: ‘De therapeut kan dan kijken welke oefeningen goed bij iemand passen. Niet iedereen kan de spieren en gewrichten evenveel belasting en voor de een zijn sommige oefeningen moeilijker dan voor de ander.’ Ook het motiveren van ouderen om het programma te volgen is soms lastig. ‘Omdat het ter preventie is, zien mensen niet altijd de noodzaak in van het programma. Toch kan het echt een verschil maken voor ouderen als zij meer balans en kracht hebben en daardoor minder snel vallen’, verklaart ze.
Meneer en mevrouw Nieboer zien de noodzaak van zo’n valpreventieprogramma wel in. ‘Mijn vrouw is al een paar keer gevallen, daarom heeft zij ook deelgenomen aan een cursus voor valpreventie’, vertelt meneer Nieboer. ‘Ze had alleen nog niet echt het gevoel dat het werkt’, vervolgt hij. ‘Toen werden we door Fontys gevraagd om mee te werken aan een onderzoek om te zorgen dat de oefeningen voor valpreventie goed ontwikkeld worden. Dat doen we natuurlijk graag.’ Hij geeft aan al regelmatig oefeningen te doen en ook veel te wandelen ‘om fit te blijven’. ‘Dat vinden we belangrijk’, stelt hij.
Het programma dat Van Gennip afgelopen collegejaar heeft opgesteld, wordt dit jaar ook daadwerkelijk getest. Een andere student gaat het programma doorlopen met een aantal ouderen. Om heel nauwkeurige metingen te doen, werken de onderzoekers vanaf volgend jaar met een 3D-registratie van de bewegingen van een proefpersoon. De contouren van het lichaam worden vastgelegd en dan wordt met AI alle bewegingen van de gewrichten doorgemeten. Met kleine elektroden kan ook de activiteit per spier gemeten worden. ‘Dan zien we ook echt hoe de oefeningen in de praktijk werken’, zegt ze.
Willemse vult aan: ‘De kracht van STIFF is dat we studenten betrekken bij het proces. Dat is voor hen heel leerzaam en ook heel leuk om te zien hoe de onderzoeksresultaten uiteindelijk in de praktijk worden toegepast.’ Na de eerste testen dit collegejaar volgt een uitgebreid onderzoek met vijftig tot zestig personen. ‘Dan kunnen we zien of het programma echt effect heeft op de kracht en stabiliteit in de voeten van ouderen en of hun mobiliteit verbetert’, stelt ze.
De komende tijd wordt het project nog verder uitgebreid. ‘We kijken bijvoorbeeld nog naar de mogelijkheden van biofeedback’, stelt Willemse. Door middel van biofeedback worden signalen van het lichaam opgevangen en uitvergroot waardoor ze zichtbaar of hoorbaar worden. ‘Ik vergelijk het altijd met het buigen van je elleboog. Doordat je de beweging ziet, weet je dat je je spieren aangespannen hebt. De bewegingen in je voet zie je soms niet, omdat ze zo klein zijn. Met biofeedback kunnen we spieraanspanningen toch zichtbaar maken.’ Dat zorgt onder andere voor extra motivatie.
Een andere manier om het leuker te maken voor ouderen om deel te nemen aan dit programma is exergaming (oefeningen doen in de vorm van spellen, red.). ‘Het bleek voor veel ouderen te werken als de oefeningen meer in een spelvorm worden aangeboden’, zegt Van Gennip. ‘De één vindt het bijvoorbeeld leuk om een competitie te houden met anderen en de ander wil juist graag de voortgang ten opzichte van zijn of haar eerdere prestaties zien’, vult Willemse aan. ‘Dat soort elementen willen we in de toekomst nog invoeren.’
Van Gennip en Willemse hopen dat het doen van preventieve oefeningen in de toekomst een belangrijke aanvulling wordt op de behandeling bij podo- of fysiotherapeuten. ‘Dat het een extra middel is dat we mensen kunnen aanbieden als daar behoefte aan is’, zegt Van Gennip. Willemse gaat verder: ‘Ik hoop dat therapeuten dan ook snel herkennen wanneer iemand een verhoogd valrisico heeft, bijvoorbeeld als iemand minder stabiel loopt. Dan kunnen we in de toekomst vaker voorkomen dat ouderen verwondingen oplopen door een val met alle gevonden van dien.’
