Dit wordt geen fijn verhaal. Het zijn sombere tijden en de druk op gemeenten wordt groter. Ze krijgen steeds meer taken toegeschoven: verplichte opvang van asielzoekers, woningen energiezuinig maken, zelfs de zeggenschap over de warmtenetten wil men in handen van de gemeenten leggen. (1) En in het sociaal domein houden de problemen in de jeugdhulpverlening aan. (2)
Sinds 2021 geeft de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) gemeenten de bevoegdheid en het instrumentarium om mensen met schulden, vroegtijdig, bij te staan. Die wet bestaat al sinds 2012 en is in 2021 voorzien van bepalingen die de verwerking van persoonsgegevens regelt. Met deze gedetailleerde regeling over de uitwisseling van persoonsgegevens breidt het sociaal domein zich uit. Naast de Participatiewet, de Wmo 2015 en de Jeugdwet, maakt nu ook schuldhulpverlening daar deel van uit. (3)
Bij de totstandkoming van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) in 2019 zouden in Nederland naar schatting 540.000 huishoudens problematische schulden hebben. (4) De wetgever sprak toen de volgende verwachting uit: “Naar schatting kan vroegsignalering zoals vormgegeven in het wetsvoorstel maximaal 145.000 mensen in beeld brengen bij schuldhulpverlening.” (5) Ik durf op dit moment geen schatting te doen hoe groot het aantal schuldenaren over een jaar zal zijn. Het CBS heeft daar nog geen cijfers over, maar het consumentenvertrouwen doet het ergste vrezen. (6)
De tweede somberte die me overvalt heeft betrekking op de constatering dat de wetgever met deze wet een kans heeft laten liggen om de diverse wettelijke regelingen in het sociaal domein op elkaar af te stemmen.
Hieronder volgt een toelichting daarop, maar eerst in het kort de kernpunten van de Wgs. (7)
De wetgever heeft gekozen voor een ‘wettelijke inbedding van de zorgplicht van gemeenten’ als instrument om de problematische schulden van burgers op te lossen. Het gaat dan om het realiseren van de brede toegankelijkheid, de beperking van de wacht- en doorlooptijden, het realiseren van de integrale schuldhulpverlening, zoveel mogelijk onder regie van de gemeente en het op de politieke agenda zetten van de gemeentelijke schuldhulpverlening.
Voor dit laatste hoeven we niet bang te zijn. De werkelijkheid heeft ons al ingehaald. De gestegen energie-, transport- en grondstofprijzen zijn zodanig dat een groot aantal mensen in financiële problemen komt. Als deze prijsstijgingen van de fundamentele basisbehoeften aanhouden, is niet te overzien hoe groot de doelgroep voor de gemeenten zal worden. Het kan voor onoverkomelijke uitvoeringsproblemen zorgen.
De wet faciliteert de uitwisseling van persoonsgegevens bij vroegsignalering van schulden, om een aanbod te doen tot een eerste gesprek, voor het toetsen aan criteria om in aanmerking te komen voor schuldhulpverlening, het nemen van een Awb-besluit over toegang tot en het plan van aanpak voor schuldhulpverlening, en uiteindelijk voor het uitvoeren van schuldhulpverlening. Voor deze doeleinden is het verwerken van persoonsgegevens noodzakelijk.
Bij vroegsignalering gaat het om personen die nog niet in beeld zijn bij de gemeente en die mogelijk ook niet weten dat ze hulp kunnen krijgen. De wetgever definieert vroegsignalering als een gerichte actie om in contact te komen met burgers met (dreigende) problematische schulden en ze uit eigen beweging hulp aan te bieden. Vroegsignalering begint als de gemeente een signaal heeft ontvangen over betalingsachterstanden van huur, energierekening en/of zorgverzekering. Het college neemt dan contact op met de betrokkene en biedt een gesprek aan.
Signalen kunnen aangeleverd worden door verhuurders, zorgverzekeraar, het Centraal Administratie Kantoor (CAK) en de energie- en drinkwaterbedrijven. De verhuurders, zowel de particuliere als de woningcorporaties, spelen een grote rol in de vroegsignalering. De verhuurders zijn op grond van deze wet verplicht om persoonsgegevens te verstrekken als er achterstand in de huurbetaling is ontstaan. De verhuurder moet eerst het traject van de sociale incasso doorlopen voordat de gegevens aan de gemeente mogen worden verstrekt. Het doel van de verstrekking door de verhuurder is het voorkomen van huisuitzetting.
De wet schrijft voor dat de gemeenteraad ‘een plan vaststelt dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening aan de inwoners van de gemeente’. Als een gemeente informatie wil van een andere gemeente over eerder verleende schuldhulp of boetes, dan moet dit in het plan zijn opgenomen. Zo niet, dan is er geen bevoegdheid om deze informatie op te vragen. Het plan moet onder andere ingaan op de doelstelling en het samenhangende beleid betreffende de integrale schuldhulpverlening, de acties die worden ondernomen, de resultaten die de gemeente wenst te behalen en de maatregelen om de kwaliteit te borgen van de wijze waarop integrale schuldhulpverlening wordt uitgevoerd.
De gemeente kan de uitvoering van schuldhulpverlening wel uitbesteden, maar de juridische verantwoordelijkheid niet. Deze keuze heeft als consequentie dat de gemeente elk signaal moet behandelen en over elk verzoek om schuldhulpverlening een Awb-besluit moet nemen, binnen vier weken. De drempel is bij de totstandkoming van de wet – drie jaar geleden – bewust laag gehouden, maar in de huidige omstandigheden zijn de uitvoeringslasten van deze zorgplicht van de gemeente niet te overzien! De Raad van State wees hier in 2019 ook al op. (8)
De sombere conclusie luidt dat de overheid met de Wgs een kans heeft laten liggen om de diverse wetten in het sociaal domein op elkaar af te stemmen. (9) Op onderdelen wijkt de Wgs af van het juridisch stramien van de Participatiewet, de Wmo 2015 en de Jeugdwet. Voor een ruime gegevensuitwisseling biedt de wet zelf geen houvast. Het voornemen in 2014 om ‘integraal’ te werken en de voortdurende waarschuwingen van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) zullen tot veel onduidelijkheden leiden. Zo zegt de AP in de ‘Handreiking Wet gemeentelijke schuldhulpverlening’ dat de wet geen verwerkingen van persoonsgegevens faciliteert voor doeleinden die het domein van de Wgs overstijgen. (10)
Ook de VNG doet een opmerkelijke uitspraak: “de AVG is niet altijd die spelbederver van goede gemeentelijke plannen Gemeenten kunnen afwijken van de AVG. Maar dat moeten zij wel kunnen verantwoorden.” (11) (U ziet, de wil is er. Nu nog de kennis). Maar mede hierdoor zullen discussies ontstaan op uitvoeringsniveau, gevoed door interpretatieverschillen of belangen die de betrokken partijen hebben. Dat is onwenselijk. De wetgever had hier helder moeten zijn en de gelegenheid moeten nemen de diverse wetten in het sociaal domein met elkaar in overeenstemming te brengen. En wat ik ook nog steeds mis is een helder onderscheidend kader voor de bevoegdheid van de hulpverlener en de ambtenaar, het zogenaamde ‘pettenvraagstuk’.
De roep om domeinoverstijgende wetgeving zal niet verstommen, maar juist luider worden.
Lees verder:
Hoe staat het met de Wams? Deel II
Met het wetsvoorstel ‘aanpak meervoudige problematiek’ wordt de ambtenaar hulpverlener
Dit artikel is gebaseerd op de inhoud van het boek ‘Gegevensverwerking en privacy in het sociaal domein’. Meer informatie vindt u hier . ‘Gegevensverwerking en privacy in het sociaal domein’ is de geactualiseerde versie van het eerder verschenen 'Privacy in het sociaal domein’.
Bron: https://www.volkskrant.nl/economie/kabinet-maakt-van-warmtenetten-publiek-eigendom-wat-betekent-dit-en-wat-zijn-de-gevolgen~b3bdb2e3/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.startpage.com%2F
Bron: https://www.igj.nl/actueel/nieuws/2022/10/13/problemen-door-tekort-aan-personeel-in-zorg-en-jeugdhulp
En voor de preciezen onder ons: ook de Leerplichtwet en de Wet langdurige zorg, maar daar krijg ik zelden vragen over.
Kamerstukken II 2019/20, 35316, nr. 3, p 17.
Kamerstukken II 2019/20, 35316, nr. 4, p 9.
Bron: https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/83693NED/table?ts=1666344331202
In het boek Gegevensverwerking en privacy in het sociaal domein zijn de details over de gegevensverwerking beschreven.
Bron: https://www.raadvanstate.nl/@118062/samenvatting-advies-over-het-aanpassen/
In Gegevensverwerking en privacy in het sociaal domein wordt ook aandacht besteed aan de onderlinge verhouding tussen de wetten in het sociaal domein.
‘Handreiking Wet gemeentelijke schuldhulpverlening’, p. 11, september 2021.
Bron: https://privacy-web.nl/nieuws/blog-het-mag-wel-van-de-avg/
