Re-integratie bij psychische of verslavingsproblemen: inzichten uit de praktijk
Hoe help je mensen met psychische problemen en/of verslavingsproblemen bij hun terugkeer naar werk na een lange periode van ziek zijn? En hoe zorg je dat zij zich daarbij gezien, gesteund én gemotiveerd voelen? Die vragen staan centraal in een meerjarig actie- en effectonderzoek van het Trimbos-instituut, samen met re-integratiebedrijf Perspectief en zelfregie-organisatie Ixta Noa. Onderzoeker Nicole van Erp deelt in deze blog de belangrijkste inzichten uit de tweede fase van het onderzoek (januari - maart 2025). In dit onderzoek zijn vooral de methoden van motiverende gespreksvoering en de inzet van ervaringsdeskundigheid als aanpak ingezet en onderzocht.
In het actie- en effectenonderzoek gaat het om re-integratie in het tweede spoor: situaties waarin mensen niet meer kunnen terugkeren naar hun oude werk en op zoek moeten naar een nieuwe baan bij een andere werkgever. Met financiële steun van ZonMw willen we met de samenwerkende partijen uiteindelijk toewerken naar een aanpak voor re-integratie die niet alleen effectief is, maar ook aansluit bij de beleving en behoefte van werknemer, werkgever én professional.
Motiverende gespreksvoering werkt
Een belangrijk onderdeel van de aanpak in het actie- en effectonderzoek is motiverende gespreksvoering. Dit betekent dat de adviseur arbeidsmobiliteit actief luistert, open vragen stelt en meebeweegt met het tempo en de motivatie van de werknemer. Adviseurs arbeidsmobiliteit van re-integratiebedrijf Perspectief geven aan dat deze werkwijze steeds meer verweven raakt in hun dagelijkse praktijk. Ook werknemers ervaren het verschil. Zij voelen zich vaker serieus genomen en merken dat hun tempo en situatie leidend zijn voor de begeleiding.
Adviseurs arbeidsmobiliteit wisselen ook regelmatig ervaringen uit over casussen tijdens intervisiemomenten. Dit blijkt heel waardevol: het helpt om de vertaalslag van theorie naar praktijk goed te blijven maken. Soms is het nog zoeken naar de juiste balans. Motiverende gespreksvoering vraagt namelijk ruimte om echt naar de werknemer te luisteren en mee te bewegen. Tegelijk zijn er kaders die bijvoorbeeld het UWV stelt. Die spanning blijft een aandachtspunt, maar wordt steeds beter hanteerbaar.
Sinds september 2023 is motiverende gespreksvoering toegepast in ruim 56 trajecten. In maart 2025 hebben nog eens 7 nieuwe adviseurs de training afgerond. Hierdoor kunnen nog meer mensen begeleid worden volgens de nieuwe aanpak.
De kracht van ervaringsdeskundigen
Een andere waardevolle aanvulling is de inzet van ervaringsdeskundigen in het re-integratietraject. Tijdens de eerste interviewronde van het onderzoek bleek deze inzet nog beperkt. Inmiddels zien we dat steeds meer werknemers hier gebruik van maken. Adviseurs weten nu namelijk beter wat een ervaringsdeskundige precies kan betekenen. Ze kregen uitleg en voorbeelden, waardoor ze werknemers hier nu vaker op wijzen.
Tien werknemers spraken individueel met een ervaringsdeskundige. Ze spraken over herkenning, schaamte, omgaan met psychische klachten en hun contact met de bedrijfsarts. Zo’n gesprek is anders dan een behandeling: het is gelijkwaardiger en geeft vaak meer vertrouwen.
Ook zijn er bijeenkomsten met kleine groepen gestart. In Zwolle deden 6 mensen mee aan de supportgroep. Vier van hen rondden alle 7 bijeenkomsten af. Thema’s als zelfstigma, rouw en de WIA-aanvraag kwamen aan bod. “Het was heel intensief,” vertelde een deelnemer, “maar het heeft me wel geholpen om dingen toch wat meer los te laten.”
Een tweede groep is inmiddels gestart in Amersfoort.
Samen leren en verbeteren
Niet alleen werknemers en adviseurs zijn betrokken in het actieonderzoek. In een zogenaamde ontwikkelwerkplaats – een Community of Practice – denken ook onderzoekers, werkgevers en beleidsmakers uit de praktijk mee. Bijvoorbeeld vertegenwoordigers van UWV, MIND, Hogeschool Windesheim, Divosa, VNO-NCW en uiteraard partners als Ixta Noa en Perspectief.
Tijdens deze derde bijeenkomst stonden drie vragen centraal:
- Hoe verhogen we de instroom van werknemers in het onderzoek?
- Hoe versterken we de rol van ervaringsdeskundigen in de begeleiding?
- Hoe geven we werkgevers een actievere rol in het proces?
Duidelijk is: goede communicatie is cruciaal. Bijvoorbeeld via korte voorlichtingsvideo’s, persoonlijke contactmomenten en het delen van succesverhalen. Ook is er behoefte aan meer ondersteuning voor werkgevers, bijvoorbeeld door ervaringsdeskundigen in gesprek te laten gaan met leidinggevenden over thema’s zoals omgaan met rouw, verlies of mentale kwetsbaarheid op de werkvloer.
Wat gebeurt er de komende tijd?
- Nieuwe begeleidingstrajecten starten met recent opgeleide adviseurs.
- De tweede supportgroep in Amersfoort wordt verder uitgerold.
- We ontwikkelen aanvullend voorlichtingsmateriaal voor professionals.
- Werkgevers worden op alternatieve manieren betrokken, onder meer via directe gesprekken met ervaringsdeskundigen.
- Hogeschool Windesheim en de HvA voeren de MITI-analyse uit: hiermee wordt via gespreksfragmenten beoordeeld in hoeverre motiverende gespreksvoering daadwerkelijk goed wordt toegepast.
In januari 2027 verwachten we de publicatie van de eindresultaten.
