De Afdeling advisering van de Raad van State heeft op 19 juli 2023 het advies vastgesteld over het wetsvoorstel van de regering over de Tijdelijke experimentenwet bijstand in het stemhokje. Het advies is op 24 juli 2023 openbaar gemaakt en gepubliceerd op de website van de Raad van State.
De regering wil dat zo veel mogelijk kiezers zelf in staat zijn hun stem uit te brengen in het stemhokje. Voor mensen met een lichamelijke beperking bestaat er al een mogelijkheid te worden geholpen bij het stemmen. Zij mogen iemand van hun eigen keuze meenemen in het stemhokje om hen bijvoorbeeld te helpen met het openvouwen van het stembiljet of het inkleuren van het stemvakje. Voor andere kiezers is dat verboden vanwege het stemgeheim en het risico van beïnvloeding. De regering wil in het bijzonder mensen met een verstandelijke beperking, dementie of kiezers die laaggeletterd zijn hulp bieden. Deze beperkingen kunnen niet objectief worden vastgesteld door stembureauleden. In het wetsvoorstel wordt daarom een experiment voorgesteld om alle kiezers die dat willen hulp te bieden met het uitbrengen van hun stem. Die hulp wordt geboden door een lid van het stembureau. Op die manier wordt een waarborg ingebouwd tegen ongewenste beïnvloeding.
De voorgestelde hulp bij het stemmen zal niet direct voor heel Nederland gelden, maar in eerste instantie voor de kiezers in ongeveer vijftien gemeenten. Gemeenten die mee willen doen, kunnen zich aanmelden bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het experiment duurt zeven jaar.
De Afdeling advisering vindt het net als de regering belangrijk dat zo veel mogelijk kiezers in staat worden gesteld om hun stem uit te brengen. Omdat verkiezingen een belangrijke plek innemen in de democratie is het belangrijk om het experiment zorgvuldig uit te voeren. Daarom is het advies om uitgebreider stil te staan bij de probleemanalyse. Omdat de beperkingen van kiezers erg van elkaar kunnen verschillen, is het belangrijk om te weten tegen welke problemen deze mensen bij het stemmen aanlopen. Daarnaast is het bij een experiment belangrijk dat kan worden vastgesteld of het beoogde doel is bereikt. Daarom adviseert de Afdeling om de evaluatiecriteria beter vast te leggen en duidelijker te omschrijven. Ook wordt de regering gevraagd om aan te geven hoe zij ervoor wil zorgen dat een representatieve groep gemeenten aan het experiment deelneemt. Op die manier kan het experiment beter worden geëvalueerd en is de kans op een geslaagd experiment groter.
Verder adviseert de Afdeling in het wetsvoorstel vast te leggen dat alleen getrainde stembureauleden ondersteuning mogen bieden. Daarnaast moet worden ingegaan op de inrichting van het stemlokaal zodat het stemgeheim zoveel mogelijk wordt geborgd.
Tot slot is het advies na te gaan op welke manier kiezers die hulp willen, hun keuze kenbaar moeten maken aan het stembureaulid dat hen helpt.
