De VNG stelt de Signaleringsbrief Fraudefenomenen op om de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Tweede Kamer te informeren over de fraudefenomenen in de sociale zekerheid.
Ook dit jaar geven gemeenten inzicht in de geconstateerde signalen uit de verschillende rechtmatigheidsonderzoeken en meldingen in het kader van de Participatiewet.
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de Participatiewet. Een algemene conclusie in de Signaleringsbrief is dat gemeenten blijvend werken om misbruik en oneigenlijk gebruik te signaleren, te bestrijden en te voorkomen. Vertrouwen in de inwoners is daarbij belangrijk met aandacht voor de menselijke maat en maatwerk.
Handhaving is het sluitstuk van de uitvoering en ook hierin zijn (in lijn met de meerjarige handhavingskoers) de menselijke maat, maatwerk en voorkomen van fouten en fraude (preventie) cruciaal.
Opvallend is de hoge response van 63% dit jaar op onze digitale uitvraag. Er hebben 130 organisaties gereageerd. Samen vertegenwoordigen zij 217 gemeenten. Dit geeft ons een goed beeld van de uitvoeringspraktijk. Wat daarbij opvalt is dat gemeenten fors meer externe signalen hebben ontvangen dan voorgaande jaren. Andere zaken zoals de aard van de signalen en de afhandeling hiervan wijken niet af van de voorgaande Signaleringsbrieven.
Gemeenten hebben geen nieuwe fraudefenomenen geconstateerd. Op basis van eerdere Signaleringsbrieven zien we een gelijkmatige trend als het gaat om de aard van het misbruik en oneigenlijk gebruik. Fraude komt vooral voor bij samenlevingssituaties. Een uitkeringsgerechtigde voert dan bijvoorbeeld een gezamenlijk huishouden, maar staat als alleenstaande ingeschreven in de gemeente.
Gemeenten zien bij de rechtmatigheidsonderzoeken een toename van bepaalde fraudefenomenen. Het gaat dan om inkomsten verkregen uit criminele activiteiten, inkomsten en vermogen in cryptovaluta en inkomsten die gegenereerd zijn uit activiteiten op internet en/of social media.
In de Signaleringsbrief staan we ook stil bij de knelpunten en toepassingsvraagstukken die gemeenten ervaren. Een deel van de ondervraagde gemeenten geeft aan dat het in de uitvoering begint te knellen vanwege krimpende budgetten en de hoge werkdruk. Hierdoor hebben zij geen rechtmatigheidsonderzoeken op eigen initiatief kunnen uitvoeren. Ook geven ze aan daardoor beperkt in te kunnen zetten op preventie.
Een ander punt waar we namens gemeenten aandacht voor vragen, is bestaanszekerheid. Dat is mogelijk ook één van de oorzaken van het gedrag dat mensen vertonen bij het overtreden van de regels.
Ook attenderen we de minister op de mogelijke onbalans die ontstaat doordat handhaving momenteel onder een vergrootglas ligt. Niet handhaven is geen wenselijke optie. Dit ondermijnt het draagvlak van het socialezekerheidsstelsel. De samenleving verwacht namelijk van de overheid dat zij de regels handhaven. Dit blijkt ook uit het onderzoek dat in opdracht van Ministerie van SZW is uitgevoerd, Burgerperspectief handhavingsbeleid in de sociale zekerheid.
