In het boek, Wijsheid werkt; Oudere werknemers worden onderschat tot ze ontbreken, geven de auteurs een voorzet tot een maatschappelijk debat en discussies in arbeidsorganisaties over de positie en waarde van oudere werknemers. De erkenning en waardering van de eigenheid en mogelijkheden van oudere werknemers spelen daarbij een belangrijke rol. Vanuit verschillende invalshoeken laten de auteurs zien welke potentie oudere werknemers hebben, maar tevens welke vooroordelen, remmende factoren en paradoxen in de praktijk voorkomen. De auteurs geven inzichten, prikkelen en bieden oplossingen. Bij elkaar ontstaat een vat vol bruikbare ideeën om de praktijk te verbeteren. Niet alleen voor de oudere werknemers van nu, maar ook voor de toekomstige generaties.
Oudere werknemers vormen inmiddels een substantieel deel van de beroepsbevolking. Onderzoek laat zien dat tweederde van de oudere werknemers werk heeft van matige tot slechte kwaliteit
Eurofound (2025). Keeping older workers in the labour force. Publications Office of the European Union.
. Het schort aan veilige en gezonde werkplekken, en het is niet al te best gesteld met de waardering, ontwikkeling en benutting van de arbeidsvermogens van oudere werknemers. Disfunctioneren en teruglopende inzetbaarheid zijn bij ouderen niet het gevolg van lichamelijk falen en overbelasting, maar veeleer van een gebrek aan uitdaging en autonomie. Bij veel werkgevers ontbreekt het inzicht in de drijfveren en leervermogens van oudere werknemers. Ze zijn oudere werknemers liever kwijt dan rijk. Ze benaderen hen nog altijd vanuit hardnekkige stereotype beelden, die vaak haaks staan op wetenschappelijke inzichten. En, waar de wetenschappelijke inzichten worden toegepast, zorgt de realiteit van alledag voor obstakels. Het resultaat is dat waardevolle kennis verdampt en de inzetbaarheid van waardevolle arbeidsvermogens verschraalt.Uit bijdragen aan het boek Wijsheid werkt; oudere werknemers worden onderschat tot ze ontbreken blijkt dat ouderen ‘verrijkte vermogens’ ontwikkelen. Zodra werkgevers de arbeidssituaties inrichten vanuit de erkenning van deze verrijkte vermogens, kunnen oudere werknemers zich volwaardig inzetten. Echter, die erkenning ontbreekt veelal en vanuit een eenvormige benadering van arbeid miskennen vele werkgevers evenzo de groeiende diversiteit onder de oudere werknemers. Verschillen in opleiding, werkervaring, gezondheid, expertise, autonomie in het werk, loopbaanverloop, levensfase, enzovoort leiden tot uiteenlopende arbeidsvermogens, behoeften en mogelijkheden. Het is hoog tijd voor een herzien perspectief op arbeid, leeftijd en inzetbaarheid.
We zien in meerdere bijdragen aan dit boek dat waar enige kwaliteit vereist is, de wal het schip keert. De kwaliteit van de dienstverlening en productie baart in meerdere organisaties reeds zorgen. Die kwaliteit komt nog verder onder druk te staan waar de laatste vakmensen binnenkort met pensioen gaan en opvolging slecht voorhanden is. Om een paar sectoren te noemen: zorg en welzijn, de techniek, het (basis en middelbaar) onderwijs, de groene sector, zitten te springen om een kwalitatieve impuls. De aanwas van jongeren is beperkt en de laatste ouderen met kennis van zaken verlaten binnenkort de arbeidsorganisaties. De tekorten kunnen deels ondervangen worden met een vergroting van de arbeidsparticipatie van oudere werknemers, maar dat vraagt om aanpassingen van de arbeidssituatie. Uitdagend zinvol werk is voor grote groepen oudere werknemers niet voorhanden. Langer doorwerken is voor hen dan ook niet aantrekkelijk. Het is tijd voor rigoureuze veranderingen.
Diverse bijdragen in dit boek schetsen perspectieven. Sommige auteurs houden een pleidooi voor en geven praktijkvoorbeelden van een andere organisatie van de arbeid, waarin aandacht bestaat voor autonomie, sociale steun van collega's, leermogelijkheden, dienend leiderschap, aanpassingen in de arbeidsdeling aan wensen en mogelijkheden van (oudere) werknemers. Weer anderen pleiten voor meer sturende functies voor oudere werknemers, zoals leermeester, coach of leidinggevende met kennis van zaken. Weer andere bijdragen geven praktijkvoorbeelden van de ontwikkeling van nieuwe vormen van diversiteitspraktijken door hiërarchische verhoudingen af te breken en alternatieve ervaringen op te bouwen vanuit meervoudige samenwerkingsverbanden. In deze nieuwe relationele en ervaringsgerichte praktijken kunnen ouderen hun doorleefde ervaringen inbrengen en versterken. Sommige bijdragen gaan verder, met pleidooien voor een evolutie in economisch denken. Het is tijd dat we als samenleving werk vanuit maatschappelijk nut gaan inrichten. Daarin ligt de sleutel tot houdbare arbeid voor álle generaties met hoop op verbeteringen in de kwaliteit van de arbeid in brede zin en daarmee ook hoop voor de waardering van de verrijkte vermogens van oudere werknemers.
Een belangrijke constatering in dit boek is dan ook dat het tijd is voor een door oudere werknemers zelf georganiseerde duurzaamheid. Een groep moedige oudere werknemers die in georganiseerd verband opkomt voor de erkenning en benutting van de in jaren opgebouwde wijsheid in het algemeen en over de arbeidsverhoudingen in het bijzonder. Van belang is om daarbij direct jongeren te betrekken, zodat jong en oud samen optrekken om het werk beter te maken voor iedereen en gebruik te kunnen maken van elkaars kwaliteiten. Maar ook om ervoor te zorgen dat generaties niet tegen elkaar worden uitgespeeld en dat verworvenheden worden verdedigd. Dat perspectief ligt er, maar de realisering ervan vraagt nog om veel strijd in georganiseerd verband.
Het volledige boek is hier te vinden.
