Zijn we vergeten dat de verzorgingsstaat er vooral ook is om machtsongelijkheid tegen te gaan?

Ook lieten werkmeesters deelnemers aan die trajecten werk doen voor privédoeleinden. Twee werkmeesters zijn geschorst. Deze “integriteitsschendingen” zijn mogelijk al begin 2012 begonnen. Wethouder Vliegenthart (SP) zegt geschrokken te zijn. De bijstandsgerechtigden ‘hebben niet de bescherming gekregen die zij nodig hebben en waar zij ook recht op hebben. Integendeel, ze zijn geschoffeerd en onder druk gezet.'

We lijken hier te maken te hebben met een misstand die je kunt verwachten als je mensen in een situatie brengt van grote machtsongelijkheid. Die bijstandsgerechtigden zijn verplicht om aan zulke re-integratietrajecten deel te nemen. Als ze dat weigeren, worden ze gekort op hun uitkering. Ook kunnen ze strafkortingen krijgen als ze naar het oordeel van die werkmeesters de regels overtreden.

Daarnaast kunnen bijstandsgerechtigden verplicht worden tot een tegenprestatie. Die bestaat uit het verrichten van een maatschappelijk nuttige activiteit. Ook het niet nakomen van die verplichting kan verlaging van de bijstandsuitkering tot gevolg hebben.

Een en ander betekent dat we door middel van allerlei wettelijke aanpassingen de positie van mensen die op bijstand zijn aangewezen, flink hebben verzwakt. Er zijn grote gaten gevallen in de vloer van waar ieder van ons minimaal recht op heeft als hij in behoeftige omstandigheden komt te verkeren. De vroegere bijstandswet, die uit 1963 dateert, kende natuurlijk ook allerlei voorwaarden en verplichtingen, maar geen verplichte deelname aan trajecten waar je je door werkmeesters moet laten intimideren en geen verplichte tegenprestatie.

Er is al veel protest geweest tegen deze maatregelen, zoals van de kant van het Actiecomité Dwangarbeid Nee en de Bijstandsbond. Het lijkt er op dat die protesten serieuzer moeten worden genomen dan tot nu toe gebeurd is. Want ze wijzen ons er op dat een zo grote verzwakking van rechten aan de onderkant van de samenleving een machtsongelijkheid schept die misstanden in de hand werkt.

We weten namelijk dat het zo onbegrensd macht uit kunnen oefenen over anderen, mensen er gemakkelijk toe brengt om zich vreselijk te misdragen. Ik moest meteen denken aan het beroemde Stanford Prison Experiment, dat de sociaalpsycholoog Philip Zimbardo in de jaren 70 van de vorige eeuw uitvoerde.  Hij liet zijn proefpersonen een gevangenis naspelen, om te kijken hoe de ‘gevangen’ en de ‘bewakers’ zich zouden gaan gedragen. Maar hij moest het onderzoek na verloop van tijd afbreken omdat de ‘bewakers’ zich al snel ontwikkelden tot wellustige sadisten.

En hield daar een schuldgevoel aan over, omdat hij achteraf vond dat hij te lang gewacht had met in te grijpen. Daarover, en over zijn ervaringen als getuige-deskundige in het Abu Ghraib proces, schreef hij veel later het indrukwekkende boek The Lucifer Effect. How Good People Turn Evil (2007).

Uit zulk sociaalwetenschappelijk onderzoek zouden we geleerd moeten hebben dat we juist de zwaksten in de samenleving tegen zulk machtsmisbruik horen te beschermen. En hun rechtspositie dus nooit zo mogen verzwakken dat ze zich intimidatie en vernedering moeten laten welgevallen.

Mensenrechten zijn er juist om zulke misstanden tegen te gaan en je kunt je zelfs afvragen of ons huidige beleid nog wel goed met de internationale verdragen in overeenstemming te brengen is. Zie het College voor de Rechten van de Mens daarover: http://www.mensenrechten.nl/toegelicht/tegenprestatie-voor-de-bijstand.

Zou het invoeren van een onvoorwaardelijk basisinkomen, als sluitstuk van de verzorgingsstaat, eigenlijk niet het beste middel zijn om machtsongelijkheid en de daaruit voortkomende misstanden te voorkomen?

Eerdere blogs van Henk de Vos

• Onze morele intuïties en de zorg voor kwetsbaren