Gemeenten voeren de Participatiewet verschillend uit voor wat betreft het opleggen en handhaven van arbeidsverplichtingen. De rechtsgelijkheid komt hierbij in het geding, omdat zij verplichte sancties niet altijd opleggen als bijstandsgerechtigden de verplichtingen niet naleven. Gemeenten geven aan dat zij een aantal arbeidsverplichtingen uit de wet moeilijk uitvoerbaar vinden en hebben bezwaren tegen de zwaarte van de sancties. Vermoedelijk zal de wet gewijzigd moeten worden om de doelstelling haalbaar te maken.
Dit staat in het rapport ‘Handhaving arbeidsverplichtingen’ van de Inspectie SZW. Op 1 januari 2015 is de Participatiewet van kracht geworden. Eén van de maatregelen uit de wet betreft een harmonisering van de arbeidsverplichtingen in combinatie met een uniform sanctieregime. Het doel hierbij is om bijstandsgerechtigden een grotere kans op werk te geven. In de wet wordt ook bepaald welke sanctie wordt toegepast als een verplichting niet wordt nageleefd.
De Inspectie SZW heeft onderzocht in hoeverre de gemeenten toezien op de naleving van de arbeidsverplichtingen. Verplichtingen voor de werkzoekende als aanvaarden en behouden van werk ook als het niet aansluit bij ervaring, werk buiten de gemeente accepteren of bereid zijn te verhuizen of meewerken aan aangeboden voorzieningen gericht op het vergroten van de kans op het werk. Naast deze verplichtingen krijgt de werkzoekende ook rechten. Denk hierbij aan onder meer ondersteuning bij sollicitaties en praktijkgerichte cursussen. Voldoet de bijstandgerechtigde niet aan de verplichtingen, dan kan hem of haar door de gemeente een sanctie worden opgelegd. Bij niet voldoen aan een aantal verplichtingen moet de gemeente zelfs een sanctie opleggen. De vraag die de Inspectie gesteld heeft is of gemeenten daadwerkelijk gevolgen verbindt aan niet naleving van deze arbeidsverplichtingen.
Uit het onderzoek blijkt dat de klantmanager, die het contact heeft met de bijstandsgerechtigde, feitelijk bepaalt welke arbeidsverplichtingen worden opgelegd en hoe de naleving daarvan wordt uitgevoerd. De beoordeling om eventueel een uitkering te verlagen, als verplichtingen niet worden nagekomen ligt ook bij de individuele klantmanager. Dit is niet de uniforme werkwijze en handhaving die beoogd wordt met de wet.
Juist vanwege de verschillen bij de uitvoering van de arbeidsverplichtingen in de Participatiewet, komt de nagestreefde rechtsgelijkheid bij de handhaving hiervan in het gedrang. De doelstelling van de wet wordt hierdoor niet bereikt, stelt de Inspectie. Deze rechtsongelijkheid en het niet realiseren van de doestellingen zullen niet eenvoudig weggenomen kunnen worden. Gemeenten vinden een aantal arbeidsverplichtingen niet uitvoerbaar en nemen ook afstand van de zware sancties die opgelegd moeten worden bij niet naleving. Volgens de Inspectie SZW is het de vraag of deze afstand tussen de wetgeving en de uitvoeringspraktijk kan worden verkleind zonder daarbij ook naar de wetgeving te kijken.
Rapport: Handhaving arbeidsverplichtingen
