Kamerbrief over stand van zaken Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg

Geachte voorzitter,

Wanneer zorg op vrijwillige basis niet (meer) voldoende is om ernstig nadeel voor betrokkene of anderen te voorkomen of te verminderen, kan verplichte zorg nodig zijn. Op 1 januari 2020 treedt de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) in werking, tegelijkertijd met de Wet zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten (Wzd) en de onderliggende besluiten en regelingen. Deze twee wetten voorzien tevens in een schakelbepaling met de Wet forensische zorg (Wfz) en vervangen samen de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz).

Sinds 2016 is door alle betrokken partijen hard gewerkt aan de voorbereiding van de invoering van de Wvggz. Dit alles met het doel om goede zorg te kunnen bieden aan kwetsbare personen met een psychische stoornis. Desondanks blijven we in 2020 nog voor enkele uitdagingen staan. Met deze brief informeer ik u mede namens de Minister voor Rechtsbescherming nader over gerealiseerde voorbereiding en werp ik een blik op het jaar 2020 en verder.

In het eerder opgezette Ketenprogramma Wvggz (hierna: ketenprogramma) werken alle partners (1) uit de keten samen aan de voorbereiding van de informatiedeling, zijn handreikingen en informatieproducten gemaakt en is in verschillende regio’s geoefend met de uitvoering van de wet. Ook zijn de ketenpartijen bij het opstellen van nadere regelgeving betrokken geweest, zodat de inhoud zo veel mogelijk aansluit bij de dagelijkse praktijk van professionals.

De Wvggz bevat procedures die ervoor moeten zorgen dat beslissingen over verplichte zorg zorgvuldig worden genomen. Het betreft immers de inperking van grondrechten. Deze procedures kunnen tegelijkertijd ook leiden tot een verhoging van de werkdruk in de psychiatrie, zeker in het begin als ze nog goed ingeregeld moeten worden, terwijl de sector ook kampt met een personeelstekort. Daarom heb ik recent intensief overleg gevoerd met de sector om te kijken hoe de uitvoering van de wet versoepeld kan worden. Aan de uitdagingen rondom de arbeidsmarktproblematiek wordt in een andere context gewerkt, zoals het actieprogramma ‘Werken in de Zorg’.

Het is van belang dat de uitvoering van de Wvggz wordt gemonitord en eventuele uitvoeringsproblemen worden aangepakt. Zoals ik aan de Tweede Kamer heb toegezegd in het mondelinge vragenuur van 19 november 2019, wacht ik niet tot de wetsevaluatie met reparatiewetgeving, als die na 1 januari 2020 nodig blijkt te zijn. Ook na de inwerkingtreding zal ik met ketenpartners blijven werken aan een goede uitvoering van de Wvggz.

Gerealiseerde voorbereiding

Regelgeving
De totstandkoming van de Wvggz was een complex en langdurig proces. Juist omdat het gaat om zoiets ingrijpends als gedwongen zorg en er zoveel belangen en partijen betrokken zijn. Al in 2002 werd in de evaluatie van de Wet Bopz geconcludeerd dat deze niet meer paste bij mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening. Dat was de aanleiding om voor deze groep een eigen wettelijk kader op te stellen: de Wzd. Bij de volgende evaluatie in 2007 was de conclusie dat de Wet Bopz ook niet meer paste bij de hedendaagse opvattingen over geestelijke gezondheidszorg, waarbij patiënten zoveel mogelijk in hun eigen omgeving worden behandeld en deelnemen aan de maatschappij. In 2010 is het voorstel voor de Wvggz ingediend bij de Tweede Kamer en na verschillende wijzigingen op 14 februari 2017 met algemene stemmen aangenomen. Op 23 januari 2018 is het voorstel door de Eerste Kamer met algemene stemmen aanvaard.

In het onderliggende Besluit verplichte geestelijke gezondheidszorg (Bvggz) van 6 juni 2019 is uitgewerkt welke verplichte zorg in een ambulante setting kan worden verleend en onder welke voorwaarden. Net als de Wvggz is dit besluit in samenwerking met verschillende partijen tot stand gekomen. De Wet Bopz kent de figuur van de voorwaardelijke machtiging waar ambulante behandeling onder drang (anders volgt gedwongen opname) kon worden uitgevoerd. Met de nieuwe regelgeving kan iemand - los van een gedwongen opname - verplicht worden behandeld, dus ook ambulant. Met name op aangeven van de patiëntenorganisatie is ervoor gekozen om geen vormen van verplichte zorg uit te zonderen van ambulante toepassing. Door alle vormen inzetbaar te maken, kan de zorgaanbieder zoveel mogelijk tegemoetkomen aan de wensen en voorkeuren van de betrokkene, mits hij daartoe voldoende geëquipeerd is. De betrokkene kan na een eerdere ervaring met bijvoorbeeld een gedwongen opname een voorkeur hebben om thuis of poliklinisch behandeld te worden. Dat moet natuurlijk wel veilig en verantwoord kunnen. De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) heeft daartoe een handreiking opgesteld.

Op 7 november 2019 is de Regeling verplichte geestelijke gezondheidszorg (Rvggz) gepubliceerd. De regeling ziet onder meer op de wijze van aanlevering van gegevens over verplichte zorg en de analyse van de geleverde verplichte zorg aan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Deze regeling is opgesteld samen met het veld aan de hand van de ‘definities registratie van verplichte zorg’, zoals opgesteld door GGZ Nederland (GGZNL). Dit is een praktijkgeoriënteerd definitiekader voor de Wvggz, zoals Argus was. Daarnaast worden in de regeling verschillende categorieën van deskundigen aangewezen die kunnen optreden als bepaalde actor in de Wvggz, zoals de zorgverantwoordelijke. Daarbij is aangesloten bij de huidige praktijk door zo veel mogelijk de categorieën van deskundigen aan te wijzen die momenteel in vergelijkbare functies werkzaam zijn, zoals regiebehandelaar in het Model Kwaliteitsstatuut GGZ.

Op 29 november 2019 is het inwerkingtredingsbesluit gepubliceerd, waarmee de inwerkingtreding van de Wvggz, Wzd, de Aanpassingswet (2) en de onderliggende regelingen per 1 januari 2020 is geregeld. De inwerkingtreding van artikel 2.3 van de Wfz is daar onderdeel van.

Implementatie en communicatie
De ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Justitie en Veiligheid (JenV) zijn gezamenlijk opdrachtgever van het ketenprogramma. De bestuurders van de ketenpartijen komen periodiek samen in de Bestuurlijke Ketenraad (BKR). Dit bestuurlijk beraad stelt alle ketenafspraken vast die nodig zijn om de wet in samenhang uit te voeren. In het begin richtte het ketenprogramma zich vooral op de inrichting van de keteninformatievoorziening, maar het is later uitgebreid met het gezamenlijk voorbereiden van de implementatie van de Wvggz en de communicatie daaromheen.

In de Wvggz is vastgelegd dat partijen, waaronder in ieder geval ggz, gemeenten en OM, minimaal vier keer per jaar deelnemen aan een overleg om regionale knelpunten ten aanzien van de verplichte zorg te bespreken. Voor de feitelijke inrichting hebben de 25 veiligheidsregio’s zoveel mogelijk gebruik gemaakt van reeds bestaande overleggen. Inmiddels zijn regionale ketenpartijen in alle regio’s al minstens eenmaal bij elkaar gekomen ter voorbereiding op de Wvggz. Regiocoördinatoren voor de Wvggz en regioadviseurs rondom kwetsbare personen zijn met elkaar in contact om tot bredere afstemming te komen.

In de eerste helft van 2019 zijn in alle regio’s oefensessies georganiseerd, waarin een of meerdere casussen zijn doorlopen. In de tweede helft van 2019 is men in de regio’s zelf aan de slag gegaan met een tweede ronde oefensessies. Ook is materiaal ontwikkeld voor proefimplementaties om het proces van de afgifte van een crisismaatregel of zorgmachtiging te doorlopen, waarbij zoveel mogelijk de reeds beschikbare ICT-(proef)omgeving gebruikt wordt.

In september 2019 heeft een landelijke ketenconferentie plaatsgevonden met ruim 600 vertegenwoordigers van alle ketenorganisaties. Verder is de website www.dwangindezorg.nl beschikbaar, waar informatie te vinden is over de wet. De in het ketenprogramma aangesloten brancheorganisaties verzorgen de informatievoorziening van hun achterban.

Informatievoorziening
De ketenpartners hebben gezamenlijk informatieproducten ontwikkeld voor de verschillende momenten in de procedure waarop informatie moet of mag worden gedeeld. Deze formats zijn bedoeld om automatisch gegenereerd en elektronisch uitgewisseld te worden. Voorbeelden hiervan zijn de aanwijzing van de geneesheer-directeur door de officier van justitie en de medische verklaring. Ik heb het Zorginstituut Nederland (ZIN) verzocht de informatiestandaard voor de Wvggz (verder) te ontwikkelen.

Aangezien op grond van de Wvggz bijzondere persoonsgegevens in de keten worden gedeeld, is het te meer van belang dat die uitwisseling veilig gebeurt. De ketenpartijen hebben daarom applicaties aangeschaft waarmee beveiligde e-mails kunnen worden verzonden. Met de versnelde implementatie van de Nederlandse Technische Afspraak (NTA) 7516 zijn de binnen de GGZ meest gebruikte applicaties van veilige mail interoperabel. Tussen verschillende ketenpartners zijn ook bilaterale systeemkoppelingen gelegd. Voor de GGZ wordt, in opdracht van GGZNL, een centraal koppelpunt gebouwd. Via dat koppelpunt kunnen de berichten van en naar GGZ-aanbieders in de keten worden gerouteerd. Dit koppelpunt is niet op 1 januari 2020 gereed, maar GGZNL geeft aan te verwachten dat dit medio 2020 het geval zal zijn. De introductie van dit elektronische berichtenverkeer zal het aantal benodigde administratieve handelingen verminderen.

Elke zorgaanbieder die verplichte zorg (Wvggz) of onvrijwillige zorg (Wzd) verleent moet zich registreren in het openbare locatieregister3. Dit locatieregister kan door iedereen worden geraadpleegd en wordt ook door de IGJ gebruikt voor haar toezicht. Zorgaanbieders zijn verantwoordelijk voor de correcte registratie van hun locaties. De locaties van zorgaanbieders met een BOPZ-aanmerking zijn automatisch in het register opgenomen. De betreffende zorgaanbieders is per brief gevraagd om hun gegevens voor 1 januari 2020 te controleren en waar nodig te wijzigen.

Terugdringen dwang

Een belangrijk uitgangspunt van de Wvggz is dat verplichte zorg het ultimum remedium is. Daarom zet ik in op het terugdringen en voorkomen van de noodzaak van de toepassing van dwang. Het Verbindend Landelijk OndersteuningsTeam (VLOT) richt zich op het vroeg signaleren en onderkennen van problemen en het bieden van snelle en adequate hulp en begeleiding als eerste stap om escalatie van de problematiek zo veel mogelijk te voorkomen. Alle relevante partijen in de sector zijn hierbij betrokken. Zo dragen we bij aan het voorkomen van de noodzaak tot het inzetten van dwangmaatregelen. Daarbij merk ik op dat slechts een zeer beperkte groep van personen met verward gedrag zodanig ernstig nadeel veroorzaakt dat verplichte zorg op grond van de Wvggz aangewezen is. Over de stand van zaken van deze persoonsgerichte aanpak voor kwetsbare personen is de Tweede Kamer op 10 december 2019 (4) geïnformeerd.

Lees hier de Kamerbrief stand van zaken Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg verder.

(1) GGZ Nederland, de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), de Landelijke Stichting Familievertrouwenspersonen (LSFVP), MIND, de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), de Nederlandse Federatie voor Ziekenhuispsychiatrie (NFZP), de Nederlandse orde van advocaten (NOvA) de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP), het openbaar ministerie (OM), de politie, de Stichting patiëntenvertrouwenspersoon (Stichting PVP), de rechtspraak, de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), Zorgverzekeraars Nederland (ZN) en de Ministeries van Justitie en Veiligheid (JenV)en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).
(2) Wet van 10 juli 2019 tot wijziging van de Wet zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten en de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg in verband met de invoering van de Wzd-functionaris (Stb. 2019, 299).
(3) https://locatieregister.dwangindezorg.nl/
(4) https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-volksgezondheid-welzijn-en-sport/documenten/kamerstukken/2019/12/10/kamerbrief-over-stand-van-zaken-persoonsgerichte-aanpak-voor-kwetsbare-personen