Kamerbrief: voortgang Simpel Switchen in de Participatieketen

Waarom simpel switchen?

Ieder mens wil in zijn leven betekenisvol zijn. En zich ontwikkelen. We doen dat allemaal op onze eigen manier en in onze eigen tempo. Soms in kleine stapjes, soms juist met een enorme sprong in het diepe. Voor die ontwikkeling en zoektocht is het belangrijk dat mensen zich veilig voelen. Dan helpt het als je zeker bent van een stabiel inkomen of vangnet. Want als het niet lukt dan is het een geruststellende gedachte dat er altijd een weg terug is. In deze brief schets ik de voortgang van de verbeteringen die ik samen met vele partners wil doorvoeren om te zorgen dat mensen worden gestimuleerd meer uit zichzelf te halen zonder angst voor verlies van zekerheden. Dat is in deze tijd van een flexibele arbeidsmarkt waarin het werk voor iedereen, voor mensen met en zonder beperking, kan verschillen in vorm, duur en omvang des te meer van belang.

Met het project ‘Simpel Switchen in de Participatieketen’ wil ik samen met Divosa en vele partners een beweging in gang zetten om overgangen in de participatieketen te versoepelen. Dan kan het gaan om inkomstenonzekerheid bij het aanvaarden van werk, of overgangen tussen dagbesteding, beschut werk, de banenafspraak en regulier werk. Samen brengen we kennis en inzicht bij elkaar en creëren we betrokkenheid en draagvlak voor veranderingen om overgangen soepeler te laten verlopen en mensen naar vermogen mee te laten doen. Dit vraagt ook om een aanpak over alle domeinen heen. Ik trek hier dan ook samen met de minister van VWS in op.

In mijn brief van 27 december 20181 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de invulling van Simpel Switchen. Langs vier sporen zijn de belangrijkste knelpunten en acties benoemd die naar voren kwamen uit een brede inventarisatie bij de mensen zelf en de professionals die hen ondersteunen. Samen werken we gericht aan oplossingen. Ik geef hiermee ook invulling aan de motie Van Brenk c.s. (2) die verzoekt om demotiverende effecten van wet- en regelgeving voor mensen met een arbeidsbeperking zo veel mogelijk weg te nemen.

Graag licht ik in deze voortgangsbrief per spoor de ingezette acties toe.

• Mensen moeten makkelijker vanuit de uitkering kunnen gaan werken en weer terug kunnen vallen als het werken toch (even) niet lukt.

• Beter inzicht in financiële gevolgen van aan het werk gaan.

• Meedoen op de best passende plek.

• Continuïteit in begeleiding en meer integrale ondersteuning.

Spoor 1: Mensen moeten makkelijker vanuit de uitkering kunnen gaan werken en weer terug kunnen vallen als het toch (even) niet lukt.

Het is vaak spannend de stap vanuit de uitkering naar werk te maken. Want wanneer het werken toch niet lukt, of wanneer het werk tijdelijk is, blijkt het terugvallen op een uitkering niet altijd eenvoudig en snel te regelen. Dat kan ingrijpende consequenties hebben voor de financiële situatie en het op tijd kunnen betalen van de vaste lasten, bijvoorbeeld wanneer er veel tijd verstrijkt tussen het laatste salaris en de eerste uitkering.

Onzekerheid over de uitkering kan leiden tot een langere uitkeringsduur. Het belemmert mensen om stappen te zetten vanuit de Wajong naar werk. Of om de Participatiewet te verlaten voor een tijdelijke baan. Ik pas daarom de Wajong aan om mensen meer zekerheden te geven. En samen met Divosa kijken we in Inspiratielabs On Tour of we creatieve oplossingen kunnen bedenken zodat mensen sneller zekerheid hebben met zo min mogelijk administratieve last. Uit deze Inspiratielabs blijkt dat de opgehaalde knelpunten bij de overgangen tussen uitkering en werk grotendeels in de praktijk kunnen worden opgelost. Samen met Divosa wil ik de komende maanden daarom de praktijkoplossingen die sommige gemeenten al hebben geïmplementeerd verspreiden en daarmee de uitvoeringspraktijk versterken. In het vervolg van deze brief benoem ik enkele van deze praktijkoplossingen. Hierna ga ik achtereenvolgens in op:

• Simpel en snel terug kunnen vallen op de Participatiewet als dat nodig is.

• Flexibel werk, flexibele bijstand.

• Soepele overgang WW naar bijstand.

• Afschaffen vier weken zoektermijn voor jongeren met een arbeidsbeperking.

• Herleving van het recht op Wajong bij uitval uit werk.

Stand van zaken

Simpel en snel terugvallen op de Participatiewet als dat nodig is

Een groot deel van de knelpunten heeft te maken met het snel uit- en opnieuw aanzetten van de bijstandsuitkering, dit is ook voor gemeenten administratief bewerkelijk.

‘Ik zat in totaal gewoon 11 weken zonder inkomsten. En daarvoor had ik al 2 maanden maar weinig loon gehad. Het is niet dat ik veel reserves heb om dat op te vangen. Nu zit ik in de schulden. Dat is dus mijn beloning voor het gaan werken’

Gemeenten hebben bij het verstrekken van een bijstandsuitkering een beslistermijn van acht weken. Dit leidt voor de burger vaak tot een te lange periode van onzekerheid zonder inkomen. Daarvoor hebben we samen met gemeenten de volgende oplossingsrichtingen verkend:

• Wie tijdelijk gaat werken en aansluitend opnieuw bijstand aanvraagt, moet dat kunnen doen via een verkorte aanvraagprocedure, waarbij de burger alleen wijzigingen hoeft door te geven. Gemeenten kunnen een aparte aanvraagprocedure voor hernieuwde bijstandsaanvragen inrichten. Hieraan zijn geen wettelijke termijnen verbonden, dit valt dus binnen de beleidsvrijheid van gemeenten.

• Die zekerheid aan de burger kan ook worden geboden wanneer gemeenten bij korte tijdelijke contracten de uitkering niet formeel afsluiten (‘uitkering op 0 zetten’), als het waarschijnlijk is dat door de burger opnieuw aanspraak op de bijstand zal worden gedaan. Dit is mogelijk binnen de wettelijke kaders van de Participatiewet. Gemeenten passen hierbij maatwerk toe, ook met betrekking tot de periode dat de uitkering niet formeel beëindigd wordt. Gemeenten kunnen in individuele gevallen overwegen de uitkering niet af te sluiten, bijvoorbeeld tot er WW-recht is opgebouwd.

• Helmond-de Peel en de IJsselgemeenten (Capelle aan den IJssel, Krimpen aan den IJssel en Zuidplas) laten met hun digitale aanvraagproces zien dat het aanvragen van een bijstandsuitkering veel simpeler kan. Door gebruik te maken van gegevenskoppelingen hoeven burgers minder gegevens en documenten aan te leveren. Dat maakt de aanvraag voor de burger simpeler en versnelt de beslistermijn. Meerdere gemeenten onderzoeken naar aanleiding van deze voorbeelden de mogelijkheden om (al dan niet digitaal) de aanvraag voor burgers te versimpelen door het aantal opgevraagde documenten terug te brengen tot het minimum.

Gemeenten ervaren bij deze oplossingsrichtingen een spanningsveld tussen rechtmatig toekennen enerzijds en snel besluiten op een minimale bewijslast anderzijds. Samen met Divosa wil ik een ontwikkelgroep vormen van gemeenten die hier al stappen in hebben gezet, om gezamenlijk te onderzoeken hoe zij op een slimme manier binnen dit spanningsveld zo goed en snel mogelijk zekerheid kunnen bieden aan de burger, en wat het effect van deze oplossingen is op de rechtmatigheid van toekenningen. Dit zal Divosa verwerken in een werkwijzer, waarmee ook andere gemeenten de opgedane kennis kunnen toepassen.

Flexibel werk, flexibele bijstand

Steeds meer mensen hebben flexibele contracten. Daardoor zijn inkomsten de ene maand hoger dan de andere maand. Hoe hoog een inkomen in de maand was, is vaak pas achteraf bekend. Mensen melden zich daardoor regelmatig pas voor een uitkering als ze al een aantal te krappe weken of maanden achter de rug hebben en zitten daardoor langere perioden onder bijstandsniveau. Wanneer de uitkering wordt toegekend, gaat deze namelijk in vanaf de dag van die melding.

‘Ik had een oproepcontract. Mijn baas zei steeds: eind van de maand wordt het nog erg druk. Toen ging er een klus toch niet door en moest ik weer naar de gemeente voor een uitkering. Maar die maand is dan wel verloren. Daar krijg je nooit meer wat van.’

De vraag is of er niet andere oplossingen mogelijk zijn die beter passen bij de realiteit van de arbeidsmarkt. Daartoe ga ik samen met gemeenten in een Inspiratielab On Tour nadenken welke oplossingen hiervoor mogelijk zijn zonder het vangnetkarakter van deze regeling aan te tasten, om ook mensen met flexibele contracten die (deels) afhankelijk zijn van aanvullende bijstand, stabiliteit in inkomen te bieden.

Lees de Kamerbrief Simpel Switchen in de Participatieketen hier verder.