Laaggeletterdheid is een veel voorkomend probleem in ons land bij ongeveer 2,5 miljoen mensen. Het betekent dat zij moeite hebben met lezen, schrijven en rekenen. Vaak hebben zij ook beperkte digitale vaardigheden. Dit heeft grote gevolgen voor de betrokkenen, maar ook voor de samenleving. Reden voor de gemeenten Rotterdam en Den Haag om er door het CBS onderzoek naar te laten doen. Die onderzoeken zijn inmiddels succesvol afgerond en gepubliceerd op de CBS-website.
De Nederlandse taal goed beheersen is een belangrijke voorwaarde om mee te kunnen doen in de maatschappij. Uit onderzoek blijkt namelijk dat laaggeletterden het bijvoorbeeld moeilijker hebben op de arbeidsmarkt doordat ze minder vaak een vaste aanstelling krijgen. Ook hebben deze mensen vaker een laag inkomen. Ze hebben doorgaans minder vertrouwen in hun medemens en beoordelen hun gezondheid als onvoldoende. Laaggeletterdheid hangt vaak samen met achtergrondkenmerken zoals leeftijd, opleidingsniveau en herkomst.
De verantwoordelijkheid voor het tegengaan en verminderen van de laaggeletterdheid ligt bij het Rijk en de gemeenten. Niky van Geffen is bij het CBS werkzaam als senior-onderzoeker bij het Centrum voor Beleidsstatistiek en was nauw betrokken bij een onderzoek in 2023 naar laaggeletterdheid van de gemeente Rotterdam. ‘Rotterdam heeft in 2016 onderzoek naar laaggeletterdheid laten doen op basis van PIAAC-data (data naar aanleiding van een groot internationaal onderzoek naar kennis en vaardigheden van volwassenen, redactie) met behulp van kleine domeinschatters. Dat is een statistische methode om schattingen te kunnen doen in het geval dat er weinig waarnemingen per deelpopulatie zijn of bij een onbekend steekproefontwerp. Omdat de gemeente Rotterdam behoefte had aan meer recente inzichten over laaggeletterdheid heeft zij vorig jaar het CBS benaderd om het onderzoek van 2016 te actualiseren. Dat onderzoek hebben wij inmiddels uitgevoerd en is te vinden op de website van het CBS.’
De vraag van de gemeente Rotterdam aan het CBS wekte de interesse van de gemeente Den Haag. Senior-onderzoeker Jaap Jansen bij het CBS: ‘Ook Den Haag heeft in 2016 een onderzoek laten doen naar laaggeletterdheid en wilde graag weten hoe de situatie in 2023 is. Het CBS heeft die vraag samen met het Urban Data Center/Den Haag opgepakt. Uit dat onderzoek is gebleken dat de resultaten van het onderzoek in 2023 over het algemeen niet veel verschilden van die uit 2016. De uitkomsten van het onderzoek hebben we aan de beleidsmedewerkers van de gemeente Den Haag gepresenteerd en staan ook op de CBS-website.’
Marlou Smulders is beleidsadviseur Volwasseneducatie bij de gemeente Den Haag. Zij was één van de opdrachtgevers voor het onderzoek naar laaggeletterdheid. Net als Rotterdam had de gemeente Den Haag behoefte aan meer recente inzichten over laaggeletterdheid in de stad. Deze wens viel samen met het opstellen van het nieuwe Actieplan Taal. ‘De gemeente wil met het Actieplan Taal een extra impuls geven aan het vergroten van de taalvaardigheden van zijn inwoners. Om de cyclus van laaggeletterdheid te doorbreken, focust onze aanpak in het bijzonder op het gezin: het kind van 0–12 jaar en zijn ouders of verzorgers. We stimuleren bijvoorbeeld dat ouders taalles volgen, terwijl hun kinderen naar de kinderopvang of voorschool gaan en zetten interventies in om leesplezier en leesbevordering te vergroten.’
Het Urban Data Center in Den Haag is 1 van de 11 Urban Data Centers (UDC’s) in Nederland. Jurïen Stam is er coördinator namens de gemeente Den Haag. ‘De UDC’s versterken elkaar door onderling kennis en ervaring uit te wisselen. Binnen een UDC bundelen de gemeenten en het CBS hun krachten, waardoor een samenwerking ontstaat op het gebied van datagedreven werken. We willen de datastrategie uitdragen en data zelfstandigheid bevorderen. Het UDC Den Haag bestaat sinds 2017 en had vanaf het begin grote ambities. ‘We voeren jaarlijks gemiddeld 20 onderzoeken uit, bijvoorbeeld op het gebied van armoede, bijstand, omzetontwikkeling in winkelgebieden, internetgebruik, jeugdwerk, etc. Naar aanleiding van ons onderzoek naar laaggeletterdheid kan de gemeente – waar nodig – het beleid aanpassen en speciale maatregelen nemen in de wijken met een hoog percentage laaggeletterden.’
Hoe gaat het nu verder met dit onderzoek naar laaggeletterdheid? Jansen: ‘De gemeente Den Haag heeft ons een vervolgopdracht gegeven. Zodra er eind 2024 nieuwe PIAAC-data zijn, kunnen we met ons model daarmee aan de slag en de meest actuele cijfers voor Den Haag presenteren.’ Van Geffen: ‘Daarnaast willen we ook een dashboard maken. Daarin kun je in één keer zien hoe de verschillende stadsdelen er qua laaggeletterdheid voor staan.’
