De Participatiewet is een Nederlandse wet die in werking is getreden op 1 januari 2015 en gericht is op het ondersteunen van mensen met een laag inkomen of zonder werk. Deze wet vervangt de oude regelingen voor bijstand, sociale werkvoorziening en een groot deel van de Wajong. Het doel van de Participatiewet is mensen te stimuleren om actief deel te nemen aan de samenleving, bij voorkeur via betaald werk. De wet is vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek en specifiek in de Participatiewet zelf.
Enkele belangrijke artikelen in de Participatiewet zijn:
Artikel 9: Arbeidsplicht – bepaalt dat de bijstandsontvanger verplicht is om naar vermogen werk te zoeken of te verrichten.
Artikel 11: Recht op bijstand – bepaalt dat iedereen die rechtmatig in Nederland verblijft en niet in staat is om in zijn eigen onderhoud te voorzien, recht heeft op bijstand.
Artikel 18: Maatregelen bij niet-nakoming van verplichtingen – regelt de gevolgen van het niet voldoen aan de verplichtingen.
Artikel 35: Bijzondere bijstand – stelt dat mensen met noodzakelijke kosten die niet uit de reguliere bijstand kunnen worden betaald, in aanmerking kunnen komen voor bijzondere bijstand.
De Participatiewet kent enkele belangrijke uitgangspunten:
Zelfredzaamheid: mensen worden gestimuleerd om hun eigen inkomen te verdienen;
Participatie: bijstandsgerechtigden worden aangemoedigd om actief deel te nemen aan de arbeidsmarkt of andere vormen van maatschappelijke participatie;
Gemeentelijke uitvoering: gemeenten hebben een belangrijke rol bij het toekennen van bijstand en bijzondere bijstand en het begeleiden van werkzoekenden;
Eerlijkheid en rechtvaardigheid: de bijstand wordt afgestemd op de persoonlijke situatie van de aanvrager.
De bijstandsuitkering valt onder de Participatiewet. Deze uitkering is bedoeld voor mensen die geen recht hebben op een andere sociale uitkering, zoals een WW-uitkering of Wajong, en niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien. Daarnaast regelt de Participatiewet ook bijzondere bijstand voor bijzondere, noodzakelijke kosten die niet uit de reguliere bijstand kunnen worden betaald. Tot slot ook toeslagen voor kosten van arbeidsparticipatie, zoals re-integratiekosten.
De Participatiewet wordt regelmatig aangepast. In recente plannen ligt de nadruk op wat mensen (aan) kunnen en nodig hebben. Alle voorstellen zijn gericht op menselijke maat, vertrouwen en eenvoud. In 2024 zijn de plannen om tot € 1.200 aan giften te mogen ontvangen zonder dit op te hoeven geven en tot 15% aan bijverdiensten zelf houden voor de periode van (ten minste) een jaar. Het verlenen van mantelzorg heeft geen gevolgen voor de uitkering. Wanneer iemand tijdelijk vanwege het verlenen van mantelzorg inwoont bij diegene, behoudt hij in die tijdelijke situatie een eigen recht op bijstand. Tot slot krijgen gemeenten meer ruimte om een passende maatregel op te leggen als mensen zich niet houden aan de regels. De nieuwe wet kent ook een aantal praktische aanpassingen zoals een bijstandsaanvraag met het rijbewijs als identiteitsbewijs.
De bijstandsuitkering onder de Participatiewet heeft geen vaste maximale duur. Zolang iemand niet in zijn eigen onderhoud kan voorzien en aan de verplichtingen voldoet, kan hij recht houden op de uitkering. De uitkering stopt wanneer de aanvrager voldoende inkomen of vermogen heeft, en/of de aanvrager niet meer aan de voorwaarden voldoet.
Bijstandsgerechtigden hebben een aantal verplichtingen, waaronder:
Arbeidsplicht: verplicht solliciteren of werken als dat mogelijk is;
Re-integratieverplichtingen: de verplichting om mee te werken aan scholing, training of andere activiteiten die bijdragen aan werkhervatting;
Inlichtingenplicht: verplichting om alle relevante informatie, zoals wijzigingen in inkomen of vermogen, gezinssamenstelling, aan de gemeente door te geven;
Kostendelersnorm naleven: bij samenwonen moeten de inkomsten van medebewoners worden opgegeven.
Medewerkingsplicht: De gemeente kan vragen om mee te werken aan een huisbezoek of een onderzoek om vast te stellen of u nog recht op bijstand heeft.
Als de verplichtingen uit de Participatiewet niet worden nagekomen, kunnen de volgende sancties worden opgelegd:
De uitkering wordt gekort: de bijstand kan tijdelijk worden verlaagd;
Volledige stopzetting: bij ernstige of herhaalde schendingen kan de uitkering worden stopgezet;
Terugvordering: ten onrechte ontvangen bijstand moet worden terugbetaald;
Bestuurlijke boete: afhankelijk van de mate van verwijtbaarheid kan er een boete opgelegd worden.
De Participatiewet is de wettelijke basis voor de bijstandsuitkering. De bijstand is daarmee een onderdeel van de Participatiewet. De wet regelt niet alleen de uitkering, maar ook andere vormen van ondersteuning, zoals bijzondere bijstand en re-integratie.
Een advocaat kan bijstandsgerechtigden ondersteunen bij bezwaar en beroep. Bijvoorbeeld als een aanvraag voor bijstand wordt afgewezen of wanneer er een sanctie wordt opgelegd zoals een terugvordering, tijdelijke korting, stopzetting of een bestuurlijke boete. De sociaal zekerheidsrechtadvocaat zal beoordelen of verplichtingen terecht zijn opgelegd of dat een besluit correct is genomen. De ervaring leert dat er de nodige gebreken kleven aan dergelijke besluiten.
De Participatiewet biedt een vangnet voor mensen zonder inkomen en stimuleert hen om actief deel te nemen aan de arbeidsmarkt. De wet legt duidelijke verplichtingen op aan bijstandsgerechtigden en kent strikte sancties bij niet-nakoming. Het is belangrijk om op de hoogte te zijn van de rechten en plichten binnen de Participatiewet. Een advocaat kan bij conflicten juridische bijstand bieden.
