Eind maart presenteerde staatssecretaris Van Ooijen (VWS) de hoofdlijnen die hij ziet voor de toekomst van de Wmo. Naast enkele beschouwingen ten aanzien van de uitvoering, behandelt Van Ooijen ook de “vijf leidende principes” waarlangs hij wil werken aan “verbetering en vernieuwing”. (1) Maar biedt hij hiermee ook oplossingen voor de huidige problematiek? Twee experts buigen zich over de toekomstvisie van de staatssecretaris en geven commentaar.
“Het lijkt overzichtelijk; vier thema’s, tien vraagstukken. De (politieke) keuzes die de toegangsmedewerker dagelijks moet maken worden hiermee niet opgelost.”
Als ik de Kamerbrief van d.d. 28 maart 2022 lees van de staatssecretaris, dan vrees ik dat we de komende jaren de echte problemen niet gaan oplossen.
Zo was ik recent gevraagd door een gemeente in het oosten van het land om een advies te geven over een bezwaarzaak. De bezwaarcommissie oordeelde op een vraag van een inwoner voor 4 uur individuele begeleiding als volgt: “dat het in de gemeentelijke regels ontbreekt aan objectieve criteria en normering waaraan de situatie van mevrouw getoetst kan worden”.
Het college erkende dit, maar wees vervolgens op de professionaliteit van de toegangsmedewerker en dat er maatwerk geleverd moet worden.
In de Kamerbrief worden geen duidelijke (politieke) uitgangspunten benoemd. Hierdoor blijft het bestaande patroon in stand. De verantwoordelijkheid wordt verschoven naar de gemeenten. Het college schuift op zijn beurt de verantwoordelijkheid naar de beleidsmedewerker. Die blijft op hoofdlijnen en benoemt dat er gewerkt moet worden vanuit “de bedoeling” met oog voor maatwerk. Vervolgens moet de toegangsmedewerker zonder kaders het gesprek aangaan met de inwoner over wat er nodig is. De inwoners kan vervolgens het besluit nergens aan toetsen. Zo wordt maatwerk willekeur.
Mijns inziens zou dit het hoofdthema moeten zijn voor een toekomstbestendige Wmo.
Tim Robbe, jurist en bestuurskundige, benoemde dat al heel mooi in een gesprek dat hij had met Marije van den Berg in 2021 in de podcast Democratie in uitvoering van d.d. 14 juli 2021. Hij refereerde hierbij aan de vijf kernwaarden die door de politiek (en het college) moeten worden afgewogen voorafgaand aan het maken van beleid. De politieke verantwoordelijkheid moet daar liggen waar hij hoort en niet binnen het gesprek tussen de toegangsmedewerker en de inwoner. Ik kan het alleen maar met hem eens zijn.
“Wie wil decentraliseren moet juist óók uniformiteit en rechtsgelijkheid garanderen”
Met de Hoofdlijnenbrief Wmo signaleert onze nieuwe staatssecretaris van VWS enkele fundamentele problemen bij de Wet maatschappelijke ondersteuning en schetst hij daarbij tevens enkele oplossingsrichtingen en vergezichten. Dat is een nobele en noodzakelijke taak, want, zoals de staatssecretaris het zelf zegt, de decentralisatie is "niet af".
Het is dan ook jammer om te constateren dat de hoofdlijnenbrief vervolgens eigenlijk weinig vernieuwends of onverwachts zegt. De staatssecretaris concludeert dat de Wmo 'in de basis' (aanhalingstekens in de brief) goed functioneert en dat de ingezette lijn van het vergroten van samen- en zelfredzaamheid en passende ondersteuning richtinggevend blijft. Reeds welbekende beren op de weg zijn de groei van complexe zorgvragen en de vraag hoe we het zorgstelsel op termijn financieel houdbaar houden, gegeven onder meer de vergrijzing. Quick fixes zijn daarbij niet voorhanden, maar de staatssecretaris zet wel in op de wat paradoxale combinatie van het principe 'decentrale uitvoering waar mogelijk' en de nieuwe term 'één overheid' (meer samenwerking tussen de nationale en lokale overheden).
Het meest in het oog springend is daarnaast de nieuwe focus op domeinoverstijgende samenwerking binnen ons zorgstelsel. Door de schotten in financiering – Zvw, Wlz óf Wmo – is zorg nog lang niet altijd het meest passend, laat staan dat preventie over domeinen heen gestimuleerd kan worden. Toch een zeer belangrijke doelstelling, willen we allemaal (gezond) ouder worden zonder dat de kosten onhoudbaar worden. Er worden projecten en wetsvoorstellen aangekondigd, maar we zijn er nog lang niet.
Los van deze grote vragen besteedt de staatssecretaris slechts kort aandacht aan een aspect dat vaak over het hoofd wordt gezien, maar juist cruciaal is voor zorgaanbieders (die trouwens amper een rol spelen in de brief): capabel en fair toezicht. De staatssecretaris erkent ruiterlijk dat het toezicht niet op orde is en dat de inrichting, organisatie en capaciteit van het toezicht zeer divers is. Dit zien wij (helaas) in de rechtspraktijk keer op keer terug. Kennis en uitvoering door toezichthouders verschilt van gemeente tot gemeente, wat zeer nadelig kan uitpakken voor zorgaanbieders die vaak toch al aan alle kanten bestookt worden met (wettelijke én contractuele) regels. Staatssecretaris: wie wil decentraliseren moet juist óók uniformiteit en rechtsgelijkheid garanderen. Laten we hopen dat dat als eerste op de to do-lijst staat.
