Psychisch kwetsbaar en toch een eigen huis? Jasper (gefingeerde naam) is 35 jaar en kampt met een depressie en angststoornissen. Hij woont in Veenendaal in een beschermde woonlocatie waar continue hulpverleners aanwezig zijn. Dat geeft hem rust. Evengoed heeft hij maar één droom: een eigen huis en een vriendin met wie hij een gezin kan stichten. Dankzij de hulpverleners leert Jasper steeds beter om te gaan met zijn kwetsbaarheden en wil hij graag verhuizen naar een zelfstandige woning.
Veel beleidsmakers voelen schroom om mensen zoals Jasper naar hun verhaal te vragen. Mag dat en zijn psychisch kwetsbare mensen in staat een samenhangend verhaal te vertellen? Daardoor wordt er vaak niet met hen maar wel over hen gepraat. Zoals voor het beleid van ‘beschermd thuis’: bewoners uit een beschermde woonlocatie zelfstandig in de wijk laten wonen waarbij ze begeleiding krijgen van hulpverleners als dat nodig is. De gemeente Veenendaal luisterde naar de verhalen van deze bewoners. En wat blijkt: het verhaal van Jasper komt vaker voor. 80% van de bewoners wenst een eigen huis, een relatie, gezin en stabiel werk. Ze weten ook goed wanneer ze hulp nodig hebben en schakelen deze ook op tijd in.
Verrassend, vond beleidsadviseur sociaal domein van de gemeente Veenendaal Christa Visser. ‘We zijn nog onzeker of beschermd thuis gaat lukken, omdat hulpverleners en managers vaak zeiden dat we niet te veel van bewoners moeten verwachten.’
De gemeente Veenendaal luisterde niet alleen naar de verhalen van bewoners maar ook naar die van hulpverleners en inwoners van Veenendaal. Wethouder Martijn Beek, die onder andere beschermd wonen in zijn portefeuille heeft: ‘De vraag is hoe we beschermd thuis zacht in de samenleving laten landen. Hoe breng je verschillende ervaringen en gedachten van mensen samen? Het helpt bij het bepalen van de stappen als we een beeld krijgen van wat onder álle betrokkenen leeft.’
Het narratief onderzoek laat zien dat een geslaagd beschermd thuis aan drie voorwaarden gelijktijdig en in samenhang moet voldoen: bewoners moeten een meer zelfstandig leven echt willen en ook aankunnen. Daarnaast zijn gunstige omstandigheden nodig: een woonomgeving waarin bewoners zich thuis voelen en kunnen meedoen met de samenleving. ‘Dit was vooraf nog niet zo scherp neergezet. Bovendien weten we nu ook waar we nog werk moeten verzetten’ zegt wethouder Beek.
Volgens deskundigen is intrinsieke motivatie van bewoners een belangrijke voorspeller om beschermd thuis te laten slagen. Christa Visser: ‘Waar we naar streven is dat bewoners weten waar hun psychische kwetsbaarheid zit en ze leren daar vroegtijdig op te acteren. Het is mooi om te zien dat de behoefte aan meer zelfstandigheid echt vanuit henzelf komt.’
Maar er moet ruimte zijn voor individuele terugval om te voorkomen dat bewoners denken dat ze het niet gaan redden. Ook hulpverleners moeten met dat proces meegroeien, is één van de constateringen. Wethouder Beek komt uit de hulpverlening en erkent dat het soms moeilijk is om een bewoner los te laten. Visser geeft aan dat ze door de verhalen meer in een helicopterview is gaan hangen. ‘Je bent niet alleen meer gefocust op de psychose van een bewoner maar je hebt meer oog voor het brede perspectief. Als je dit als hulpverlener of manager doet dan word je minder naar de risico’s toegezogen en ga je meer naar de groeikant kijken.’
Een belangrijke vraag is hoe bewoners zich in de samenleving echt gaan thuis voelen en mee kunnen doen. Christa Visser: ‘Waar ik in het onderzoek door ben geraakt is dat inwoners zeggen prima als een bewoner in mijn wijk komt wonen als hij maar geen overlast veroorzaakt, werk heeft en in een wooncomplex woont. Dus wat je ziet is dat de verantwoordelijkheid ligt bij de bewoner. We moeten bredere schouders en bekendheid in de samenleving creëren. Hoe kunnen inwoners en bedrijven een reikende hand bieden aan mensen die kwetsbaar zijn. We vragen meer dan alleen maar acceptatie of gedogen. We willen niet meer van die ene bewoner afhankelijk zijn of beschermd thuis succesvol is of niet.’
Het vinden van een zinvolle daginvulling is bijvoorbeeld nog een behoorlijke uitdaging. Martijn Beek: ‘We gaan er vanuit dat dagbesteding goed geregeld is. Maar de vraag die het onderzoek oproept is of dit wel zo is. Het lijkt dat er soms onvoldoende match of aanbod is. Dat signaal heeft ons niet eerder bereikt.’
Het onderzoek combineert 225 verhalen van bewoners, hulpverleners en inwoners met kwantitatieve data aan de hand van vragen over de verhalen. De respondenten voorzien hun verhalen daarmee zelf van duiding. De gemeente krijgt daarmee interessante stuurinformatie in handen. De verhalen bieden dankzij de rijke context bovendien handelingsperspectief.
Christa Visser: ‘Willen we er een succes van maken dan zitten er in “willen en kunnen” concrete aanknopingspunten maar in “de gunstige omstandigheden” zit echt het werk. Ik wil met de zorgaanbieders nadenken met welke pilots we daaraan kunnen bijdragen.’
Over de vorm van het onderzoek zegt Visser: ‘Ik ben heel blij met dat wij met inzichten aan de slag gaan die niet uit Den Haag komen maar van mensen die in Veenendaal wonen en zorg ontvangen en van hulpverleners die met onze voorzieningen en in onze cultuur aan het werk zijn. Ik vind de manier waarop we het onderzoek hebben uitgevoerd ook heel respectvol omdat het recht doet aan alle type meningen en gevoelens die er leven. Dat maakt ook dat een complex onderwerp bespreekbaar is. In statistisch onderzoek ontbreekt vaak de stem van degene voor wie je het doet en die hebben we nu opgehaald.’
Volgens wethouder Beek is het goed om te bedenken dat de uitkomsten niet goed of fout zijn. ‘Voor mij is een belangrijke insteek geweest om het eens anders te doen dan we gewend zijn te doen. Wat nieuw is, is de investering in tijd om verhalen zoals die van Jasper boven water te krijgen. Dat is heel waardevol geweest.’
