Geschikt wonen voor ouderen: twee vliegen in een klap

Langer zelfstandig

Veel mensen zoeken een geschikte woning, maar ondervinden problemen bij het bemachtigen daarvan. Er is sprake van een enorm woningtekort. Tegelijkertijd vinden er grote veranderingen plaats in de samenleving, zoals de transitie naar langer zelfstandig wonen voor ouderen. Ouderen wonen vaker zelfstandig en zien, nu vele verzorgingshuizen zijn gesloten, hun behoefte aan zorg en gezelschap niet vervuld. Om in deze behoeften te voorzien, is het noodzakelijk om met open ogen en vooral creativiteit te kijken naar wonen en mogelijke andere manieren om daar vorm aan te geven.

Te weinig woningen, veel woonruimte

Er is een enorm tekort aan geschikte woningen, voor zowel mensen die een eerste woning zoeken als mensen die willen verhuizen naar een woning die beter bij hun persoonlijke omstandigheden past. Sinds 2022 is er een minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening die de ambitie heeft om de huidige wooncrisis voortvarend aan te pakken. In deze aanpak ligt het accent op het bouwen van 1 miljoen woningen. De tekorten aan personeel in de bouw en stijgende prijzen van energie en bouwkosten maken het echter heel moeilijk woningen te bouwen die passen bij de behoeften van woningzoekenden, en vooral ook bij hun portemonnee.

Tegelijkertijd constateren we dat er al heel veel woonruimte is in Nederland, gemiddeld 65 m² per persoon tegen 43 m² gemiddeld in Europa. De vraag rijst of het efficiënter inzetten van de beschikbare woonruimte niet ook een bijdrage kan leveren aan het verlichten van de wooncrisis. (1) Recent onderzoek laat zien dat het vooral ouderen zijn die relatief ruim wonen. Er wordt wel gesproken van “verborgen leegstand” onder empty nesters. (2) Wellicht kunnen het beter voorzien van goede woningen voor ouderen en het beter benutten van de beschikbare woonruimte hand in hand gaan.

Verhuizingen van ouderen blijven uit

Onderzoek laat zien dat er onder ouderen veel behoefte is aan nieuwe vormen van wonen in een community setting. Er is behoefte aan woonvormen die helpen de eenzaamheid onder ouderen te verlichten en het inzetten van professionele zorg en mantelzorg te faciliteren. Bovendien blijkt dat veel ouderen willen verhuizen, maar dat ze de nieuwbouw, in vergelijking met de geboden kwaliteit, te duur vinden. Immers, veel ouderen met een eigen huis wonen vaak voor een gevoel gratis omdat de woning al is afbetaald. Ouderen in de huursector wonen vaak al langer in hun huurwoningen, en de huurprijs van bestaande huurwoningen is lager dan die van nieuwbouwwoningen. Er is dus ook sprake van een financiële verhuisbarrière.

Ofwel er is behoefte aan woningen en woonarrangementen die passen bij ouderen en bij hun beurs. Hierbij kan aan diverse vormen worden gedacht: woonvormen waarbij sprake is van een gemeenschap voor ouderen of juist van een gemengde gemeenschap. Bij woonconcepten gaat het niet alleen om het ontwerp van woning en woonomgeving, maar ook om de wijze van financiering. Hieronder volgt een drietal voorbeelden ter inspiratie:

Gemeenschappen voor ouderen

Niet nieuw, maar wel in toenemende mate populair zijn de zogenaamde Knarrenhofjes. Een Knarrenhofje is de combinatie van de hofjes van vroeger, maar met alle hedendaagse gemakken. Hierdoor ontstaat een concept van veilig wonen met veel privacy en tegelijkertijd alle voordelen van samenwonen. Het is namelijk bedoeld voor mensen die elkaar graag af en toe te helpen, maar hierin geen verplichting willen. Stichting Knarrenhof is een landelijke stichting die werkt “van mens naar stenen” in plaats van andersom: éérst een gemeenschap van gelijkgestemden vormen en dan woningen en bijbehorende voorzieningen zoals gemeenschappelijke ruimten ontwikkelen. (3) Juist dat laatste vormt een bottle neck bij de financiering en ontwikkeling van levensloopbestendig wonen.

Inclusieve woonvormen

Naast Knarrenhofjes staan nu ook Meer Generatiehofjes en inclusieve woonconcepten op de kaart. Ofwel woonconcepten waarbij ouderen deel uitmaken van een gemeenschap met andere generaties. Dit “inclusief wonen” staat ook centraal in de ontwerpstudio van Birgit Jurgenhake bij de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Ze zoekt naar nieuwe woonvormen die het woon-hiaat tussen het woonhuis van vandaag en het verpleeghuis vullen. Vanwege een hulpvraag blijft er soms geen ander keuze dan het verpleeghuis, terwijl de behoefte aan medische zorg niet eens zo groot is. “We hebben woonvormen nodig die zo leuk zijn dat oud en jong er graag wil wonen, vormen waarin oud worden en oud zijn vanzelfsprekend mogelijk is”, aldus Birgit Jurgenhake. (4)

Splitsen voor Duo-wonen

Een andere manier om ouderen inclusief te laten wonen is door bestaande woningen van ouderen aan te passen en geschikt te maken voor het zogenaamde “Duo-wonen”. Dit is een nieuw concept, ontwikkeld in Noord-Brabant door de stichting Statiegeld op de Jeugd. Het doel is transformatie van eengezinswoningen van ouderen naar twee appartementen: één voor ouderen en één voor jongeren. Dit zogenaamde Duo-wonen biedt jongeren betaalbare huisvesting en een deel van de huur kan gespaard worden voor het kopen van het eerste huis. Ouderen krijgen een helpende hand in de buurt en kunnen een deel van het in hun woning opgebouwde vermogen activeren. (5)

Het is te hopen dat minister De Jonge niet alleen focust op de miljoen nieuwbouwwoningen, maar ook op geschikt wonen voor ouderen. Woonconcepten die aansluiten op de behoeften van ouderen kunnen namelijk ook het woningtekort verminderen.

1. https://www.tudelft.nl/bk/onderzoek/research-stories/1m-homes-meer-woonruimte-betekent-niet-alleen-meer-bouwen

2. https://stadszaken.nl/artikel/2796/woningvoorraad-kan-veel-beter-benut-worden-met-doorstroming

3. Home

4. https://www.over-ruimte.nl/blog-architectuur/ontwerpen-voor-een-inclusieve-samenleving

5. https://www.st-soj.nl/