De gemeente Amsterdam heeft onlangs een uitgebreid onderzoek laten uitvoeren naar de manier waarop de processen rond Wmo-hulpmiddelen zijn ingericht. Aanleiding was een motie van de gemeenteraad, waarin werd gevraagd om specifiek te kijken naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de inkoop en levering van hulpmiddelen. In dit artikel wordt ingegaan op wat onder tijdige hulp wordt verstaan, wat de burger kan ondernemen indien er termijnen worden overschreden en of een gemeente aansprakelijk is voor schade die een burger lijdt als een voorziening gebrekkig is of niet tijdig wordt verschaft.
Het onderzoeksrapport is opgesteld naar aanleiding van een motie van de gemeenteraad van 28 februari 2024. De Rekenkamer kreeg de opdracht om te onderzoeken hoe de gemeente Amsterdam haar Wmo-hulpmiddelen inkoopt en levert, met bijzondere aandacht voor effectiviteit en efficiëntie. Het doel van het onderzoek is om hen inzicht te geven in de doelmatigheid en doeltreffendheid van de organisatie van de levering en reparaties van Wmo-hulpmiddelen in Amsterdam, en in hoeverre de gemeente hier grip op heeft. De bevindingen en inzichten zijn bedoeld om hen te helpen bij het doorvoeren van verbeteringen en om meegenomen te kunnen worden bij toekomstige aanbestedingen van Wmo-hulpmiddelen. De uitkomsten zijn in het voorjaar van 2025 gepresenteerd.
Volgens het rapport wordt 'tijdige hulp' in de context van Wmo-hulpmiddelen verstaan als het naleven van specifieke maximale doorlooptijden voor verschillende stappen in het proces van aanvraag tot levering en reparatie. Het rapport beschrijft onder andere de volgende termijnen:
Onderzoek naar ondersteuningsbehoefte;
Besluit (beschikking);
Levering van het hulpmiddel.
Onderzoek naar ondersteuningsbehoefte
Het rapport meldt dat volgens de Verordening maatschappelijke ondersteuning Amsterdam 2015 (d.d. januari 2025) het onderzoek naar aanleiding van een melding van een aanvrager in principe binnen zes weken moet worden uitgevoerd. Volgens het rapport kan deze termijn worden verlengd en zou niet duidelijk zijn hoelang de verlenging mag duren. Het onderzoeksrapport stelt dat dit betekent dat er geen maximale termijn is vastgelegd voor het aantal weken waarbinnen het onderzoek moet worden uitgevoerd.
De conclusie van de rekenkamer is in zoverre correct dat de Verordening inderdaad niet spreekt over een maximale termijn voor het verrichten van een onderzoek naar aanleiding van een melding en dat deze in principe zes weken is. Indien het onderzoek niet binnen deze termijn kan worden afgerond, wordt verwacht dat de gemeente hierover in overleg treedt met de burger. Een verlenging van de termijn is mogelijk, mits dit zorgvuldig gebeurt en de cliënt hiermee instemt. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als een langere duur van het onderzoek in het voordeel van de cliënt is, bijvoorbeeld om een completer beeld te krijgen van de situatie. Belangrijk is dat de burger, indien deze het niet eens is met de verlenging of als de uitkomsten van het onderzoek uitblijven, na zes weken het recht heeft om een aanvraag voor een maatwerkvoorziening in te dienen zonder de afronding van het onderzoek af te wachten. Dit is geregeld in artikel 2.3.2, negende lid van de Wmo 2015.
Besluit (beschikking)
In de Verordening is opgenomen dat de gemeente in principe binnen twee weken een beschikking moet maken, maar ook hier geldt dat de termijn kan worden verlengd als er nog extra onderzoek nodig is.
Het is van belang om te beseffen dat het hier gaat om het nemen van een besluit nadat er een aanvraag is gedaan. Zolang er geen aanvraag door de burger is gedaan hoeft de gemeente geen besluit te nemen en zijn de termijnen van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) niet van toepassing. Op grond van de Awb is een gemeente verplicht om binnen een redelijke termijn een besluit te nemen op een aanvraag in het kader van de Wmo. In artikel 2.3.5 lid 2 Wmo is opgenomen dat de gemeente binnen twee weken nadat een aanvraag is ingediend een besluit dient te nemen. Indien de gemeente niet binnen de gestelde termijn beslist, kan de burger een ingebrekestelling indienen. Na een ingebrekestelling heeft de gemeente nog twee weken om een besluit te nemen, anders kan de cliënt een dwangsom eisen op grond van artikel 4:17 Awb en beroep wegens het niet tijdig nemen van een beslissing op een aanvraag bij de rechtbank indienen.
Conclusie tijdige hulp
Uit het voorgaande volgt dat een burger meer juridische mogelijkheden heeft dan in het rapport worden benoemd. Dat er veel onduidelijkheid is met betrekking tot de termijnen blijkt ook uit de praktijk. Het komt vaak voor dat burgers niet weten welke termijnen er gelden en wat zij kunnen doen als de gemeente een termijn overschrijdt.
Productaansprakelijkheid
Volgens het onderzoeksrapport ligt de volledige productaansprakelijkheid voor Wmo-hulpmiddelen bij de leveranciers. De gemeente heeft in de contractafspraken met de leveranciers vastgelegd dat zij verantwoordelijk zijn voor de productaansprakelijkheid en hiervoor voldoende verzekerd moeten zijn. Dit betekent dat de leverancier verantwoordelijk blijft voor de uitgeleverde hulpmiddelen. De rekenkamer is dan ook van oordeel dat de gemeente niet aansprakelijk is voor het gebrekkig leveren van een hulpmiddel; die verantwoordelijkheid ligt bij de gecontracteerde leverancier.
Het niet tijdig daadwerkelijk leveren van een toegekende voorziening
Met betrekking tot de productaansprakelijkheid is het goed mogelijk dat de gemeente niet aansprakelijk gesteld kan worden. Vaak sluit de burger aan wie de voorziening in de vorm van een Wmo-hulpmiddel is verstrek een overeenkomst met de leverancier. Op grond van die overeenkomst zou de burger de leverancier aan kunnen spreken als het Wmo-hulpmiddel gebrekkig is. Het is echter maar de vraag of dit ook geldt voor het niet tijdig aanleveren van de voorziening. In dat geval kan de burger de leverancier niet aanspreken.
Artikel 2.3.5 lid 3 Wmo verplicht de gemeente om een maatwerkvoorziening ter compensatie van de beperkingen in de zelfredzaamheid of participatie die de burger ondervindt te verstrekken. Allereerst zou betoogt kunnen worden dat ook het daadwerkelijk beschikbaar stellen van de voorziening hieronder valt. Immers, het verstrekken van een voorziening in letterlijk in het artikel opgenomen. Daarnaast dient in het onderzoek naar de voor de burger passende voorziening onderzocht te worden of de voorziening daadwerkelijk beschikbaar is. Indien dit niet het geval is kan er immers niet gesproken worden van een passende voorziening. Zo zou het niet tijdig verstrekken van een passende voorziening een schending van de zorgplicht die volgt uit artikel 2.3.5 lid 3 Wmo kunnen opleveren.
Het niet in achtnemen van de termijnen
In het onderzoeksrapport wordt niet expliciet ingegaan op het aansprakelijk stellen en het verhalen van schade op de gemeente wegens het overschrijden van termijnen. Daarentegen worden de termijnen wel benoemd als een bron van onduidelijkheid en mogelijke frustratie. Een burger heeft echter meer juridische mogelijkheden dan die in het rapport worden genoemd. Ook wanneer een gemeente termijnen overschrijdt kan de gemeente aansprakelijk zijn indien de burger daar schade door lijdt.
Het onderzoek van de Rekenkamer naar de processen rondom Wmo-hulpmiddelen in Amsterdam heeft waardevolle inzichten opgeleverd. Het benadrukt de noodzaak van duidelijke termijnen en communicatie tussen de gemeente en de burgers. Hoewel de gemeente niet altijd aansprakelijk is voor gebrekkige hulpmiddelen, blijft zij verantwoordelijk voor het tijdig leveren van passende voorzieningen. Het is van groot belang dat burgers op de hoogte zijn van hun rechten en de juridische stappen die zij kunnen ondernemen als termijnen worden overschreden. Dit onderzoek biedt een solide basis voor verdere verbeteringen in de dienstverlening en kan dienen als leidraad voor toekomstige aanbestedingen van Wmo-hulpmiddelen.
