Tijdens de cursus Re-integratie in de Participatiewet die ik geef, vraag ik altijd aan de deelnemers wat het grootste neveneffecten is geweest van de introductie van de Algemene Bijstandswet in 1965. Een deel van de cursisten weet daarbij een toename van het aantal echtscheidingen aan te geven. Dit aantal verdrievoudigde van begin jaren zeventig tot midden jaren tachtig. Ook jongeren kregen vanaf die tijd meer mogelijkheden om het huis uit te gaan en zelfstandig te gaan wonen.
Door het recht op bijstand konden veel vrouwen zich makkelijker losrukken uit destructieve huwelijken/relaties en een (karig) bestaan voor zichzelf opbouwen. Wat we daarna ook zagen is dat vrouwen oververtegenwoordigd zijn gebleven in de gemeentelijke bijstandsbestanden. Eind november 2019 ontvingen 173.000 mannen en 239.000 vrouwen een uitkering op grond van de Participatiewet.(1)
Het Verwey-Jonker instituut heeft recent de kennissynthese Re-integratie van vrouwen met een afstand tot de arbeidsmarkt gepubliceerd.(2) Deze publicatie is in samenwerking met Movisie tot stand gekomen en dient tegelijk ook als onderlegger voor de voorgenomen zesde subsidieronde van het ZonMw- programma Vakkundig aan het werk, gericht op het versterken van de economische zelfstandigheid van vrouwen.
De nadruk ligt feitelijk op wat werkt en belemmert als het gaat om de werkkansen van vrouwen die nu (nog), om uiteenlopende redenen, aan de kant staan. Een heel gezond uitgangspunt in een tijd waarin gemeenten om budgettaire redenen steeds vaker gedwongen worden om te kiezen tussen een mastodontisch/bureaucratische gerichtheid op interne ‘planning en control processen’ of een meer opbrengstgerichte, extraverte manier van werken, waarbij de kost voor de baat uitgaat en er meer aansluiting gezocht wordt bij de mogelijkheden van de burger en bewezen werkzame interventies in het sociale domein.
Dat er extra inzet gepleegd dient te worden om de kansen van deze vrouwen op regulier en goed betaald werk te vergroten staat dan ook niet ter discussie. Dat daar ook enig voorwerk aan vooraf zal moeten gaan is ook duidelijk. De kennissynthese heeft het onder andere over vier niveaus die van belang zijn voor het welslagen van interventies gericht op de doelgroep. Hieronder geef ik een samenvatting van deze niveaus.
Nogal wat vrouwen uit de doelgroep ervaren gezondheidsproblemen en/of hebben te dealen met andere belemmerende factoren (zorg voor gezin/huishouden/gebrek aan een onderwijs startkwalificatie). Niet zelden is sprake van een laag zelfbeeld en dient er gewerkt te worden aan het sterker maken van het zelfvertrouwen en dat zelfbeeld. Dit vereist een aanpak op maat en het hebben van lange termijnvisie.
In de gemeente Haarlem en Zandvoort hebben we goede ervaringen opgedaan met organisaties die zich onder andere richten op dit aspect. De samenwerking met de sociale onderneming Netwerkpro (heeft bijvoorbeeld geleid tot daadwerkelijke dienstverbanden in de zorg van vrouwen die begonnen met een heel laag zelfbeeld en dito vertrouwen in eigen kunnen. De groep versterkte zichzelf via netwerkbijeenkomsten.
Het hebben van een netwerk (vooral als daar werkende vrouwen deel van uitmaken) werkt stimulerend. Uiteraard werkt een netwerk waarin men elkaar voornamelijk in de slachtofferrol bevestigt averechts. Vooral vrouwelijke statushouders (alleenstaande ouders) kunnen baat hebben bij een coach of maatje die ze wijst op bestaande netwerken en hen begeleiden. Dat geldt ook voor vrouwen waarbij de culturele achtergrond zodanig is dat werken en gebruik maken van kinderopvang niet vanzelfsprekend is.
De Stichting Single Supermom timmert wat dat betreft goed aan de weg. Deze zelforganisatie slaagt erin om (juist ook vrouwen die in alle eenzaamheid niet kunnen terugvallen op een netwerk van betekenis) een plek te geven waarin ze daadwerkelijk kunnen werken aan uiteindelijke arbeidsinschakeling. Door-, voor- en met elkaar. Hiervoor hebben ze zelf een methodiek ontwikkeld.
Vanuit de Participatiewet spelen gemeenten een cruciale rol als het gaat om het ondersteunen van vrouwen met een afstand tot de arbeidsmarkt richting werk.
Hierbij dient beseft te worden dat een deel van de doelgroep niet direct aan het werk kan en er eerst andere interventies nodig kunnen zijn. Sommige gemeenten kiezen er, om budgettaire redenen voor om alleen het ‘laaghangende fruit’ te plukken en minder of geen inzet te plegen op de lastiger te bemiddelen groepen. Voor het hebben van succes is het in ieder geval belangrijk de doelgroep goed in beeld te hebben en te kiezen voor een persoonsgerichte aanpak waarin getemporiseerd gewerkt kan worden aan het uiteindelijke doel: arbeidsinschakeling.
Hierbij is het inschakelen van zelforganisaties een belangrijke succesfactor.
Voor een succesvolle aanpak is een samenhang tussen de verschillende niveaus van belang. Het versterken van de eigen mogelijkheden en kracht van vrouwen is in die zin geen doel op zich, maar dient samen te gaan met een reëel arbeidsperspectief. Het goed betrekken van de werkgevers is dan ook belangrijk om daadwerkelijk, ook al is het in stappen, arbeidsinschakeling te kunnen realiseren.
Sociale ondernemingen kunnen hierbij een combinatie aanbieden van en werk. Het creëren van voldoende en betaalbare faciliteiten zoals kinderopvang en flexibele werktijden is daarbij een belangrijke factor.
De kennissynthese van het Verwey-Jonker instituut is een interessant onderzoek vanuit zowel de theorie als de praktijk. Gericht op een doelgroep die, ondanks de bestaande belemmeringen, veel kracht en mogelijkheden herbergt tot actieve en constructieve deelname aan het arbeidsproces. Ook al is dat op termijn. Een groep ook die niet verloren mag gaan in het bezuinigingsgeweld dat gepaard ging met de komst van de Participatiewet en de budgettaire problemen die gemeenten momenteel ondervinden als het gaat om de belangrijkste taak van de Participatiewet. Het zoveel mogelijk en naar vermogen weer mee laten doen aan de samenleving van mensen die er nu (te lang) buiten staan. Lees het en doe er uw voordeel mee, zou ik zeggen!
(1) https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/82016NED/table?ts=1584027012171
(2) https://www.sociaalweb.nl/publicaties/re-integratie-van-vrouwen-met-een-afstand-tot-de-arbeidsmarkt
