In de tijd van het jaar waarin je met je familie en vrienden de beste wensen uitwisselt, is er soms ineens ruimte om je vragen te stellen waar je anders niet aan toekomt. Voor mij was dat de vraag in wat voor wereld wij eigenlijk leven.
Dat kwam ook doordat ik het mooie boek Human Race. 10 Centuries of Change on Earth van Ian Mortimer op mijn leestafel had liggen.
Mortimer gaat daarin op zoek naar wat er in onze wereld en in onze manier van leven in de laatste duizend jaar allemaal is veranderd en hoe die veranderingen over die tien eeuwen zijn verdeeld.
Het is fascinerende lectuur. Mortimer sluit het boek af met een samenvattende beoordeling van de veranderingen aan de hand van een lijstje van essentiële menselijke behoeften, zoals de behoefte aan veiligheid, aan gezondheid, aan vrijheid van ideologisch vooroordeel, aan een gemeenschap om je heen en aan persoonlijke en collectieve welvarendheid. En hij komt tot de conclusie dat alles samengenomen de twintigste eeuw de eeuw was met de meeste veranderingen.
Misschien dat we ons daardoor ook meer dan ooit afvragen in wat voor wereld we eigenlijk leven.
En natuurlijk speelt daarbij ook de kwestie of al die veranderingen wel ten goede waren. Voor een groot deel is dat zeker het geval. We zijn welvarender geworden, individueel en collectiever. We zijn gezonder, met een langere levensverwachting. Een oorzaak van die gunstige ontwikkelingen is de groei van wetenschappelijke kennis, die er bovendien toe heeft bijgedragen dat we minder beheerst worden door ideologisch (en religieus) vooroordeel.
Maar daar staat ook wel wat tegenover. We hebben minder een gemeenschap om ons heen. In de woorden van Mortimer:
Large towns and cities could not provide the same bonds of support and collective reassurance that small towns and villages once offered their inhabitants. More often than not, the residents of a street in a large town or city had not grown up together, and recent proximity could not replace the trust and fellow feeling of lifelong familiarity. People began to live further and further apart from their families and friends.
Hierdoor is de gemeenschapsondersteuning (community support) afgenomen. En als je daar verder over nadenkt, dan is dus een deel van die grotere individuele en collectieve welvaart daarvoor in de plaats gekomen. We kunnen beter individueel op eigen benen staan en steunen daarnaast op de collectieve voorzieningen van de verzorgingsstaat. Waardoor materiële vooruitgang deels een compensatie is voor een verlies aan gemeenschapsondersteuning.
Daar kun je twee gedachten bij hebben. De eerste is dat die compensatie niet volledig is. Materiële individuele en collectieve welvaart kunnen niet verhinderen dat we eenzaam worden. Daardoor hebben we eenzaamheid en het sociale isolement van gezinnen als maatschappelijk problemen leren kennen. En hebben we met zijn allen, als overheid, er de taak bijgekregen om daar wat aan te doen. Al was het maar om ervoor te zorgen dat er voldoende lokale (fysieke!) ontmoetingsplekken zijn.
En de tweede is dat je je afvraagt of we in een tijd waarin neoliberale economische politiek hoogtij viert, met hoge werkloosheid, toenemende armoede en economische stagnatie tot gevolg, wel echt verlost zijn van ideologisch vooroordeel. Want er is voor de wereldvermaarde econoom en Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz aan het begin van 2016 meer dan genoeg reden om te verzuchten:
The obstacles the global economy faces are not rooted in economics, but in politics and ideology.
Zelfs zeven jaar na de economische crisis van 2008 blijkt het voor de politieke machthebbers lastig om zich los te maken van de ideologische vooringenomenheid dat de vrije markt de maat van alle dingen is. Waardoor nu ook de vooruitgang in collectieve welvaart par excellence, de verzorgingsstaat, in gevaar is.
Ideologie is bepaald niet iets van het verleden.
Eerdere blogs van Henk de Vos
Meer agressie onder adolescenten door statuscompetitie tussen leeftijdsgenoten
Anti-immigranten sentiment beïnvloed door inkomenspositie en bestaansonzekerheid
Hogere uitkeringen verbeteren cognitief functioneren van ouderen
Een publiek domein waarin introversie en vriendelijkheid bloeien. Zou dat kunnen?
Over vakantie en hoe het komt het dat we de zin van het leven pas bij het ouder worden gaan inzien
Burgerinitiatieven op buurtniveau zijn goed voor kinderen
Mensenrechten van bijstandsgerechtigden geschonden?
Zijn we vergeten dat de verzorgingsstaat er vooral ook is om machtsongelijkheid tegen te gaan?
Onze morele intuïties en de zorg voor kwetsbaren
