Wat in 2014 niet lukte, probeert het kabinet nu opnieuw: het inperken van het recht op vrije artsenkeuze. Dat staat in het concept van het Integraal Zorgakkoord. Met dit voorstel worden patiënten en cliënten verplicht om naar een zorgverlener te gaan met wie hun zorgverzekeraar een contract heeft. Doen zij dat niet, dan moeten zij alle kosten zelf ophoesten. Zorgverzekeraars denken zo doelmatiger en efficiënter te kunnen sturen, maar volgens advocaat en universitair-docent Bastiaan Wallage lijkt de wetgever zich onvoldoende bewust van de mensenrechtelijke afwegingen.
Het was een grote tegenvaller voor toenmalig minister van VWS, Edith Schippers. In december 2014 sneuvelde het wetsvoorstel over de beperking van de vrije artsenkeuze in de Eerste Kamer. Drie PvdA-senatoren stemden tegen, ondanks dat die partij in de Tweede Kamer een coalitie vormde met de VVD. Waaronder oud-minister Guusje ter Horst, die achteraf verklaarde dat zij tegen het vergroten van de macht van zorgverzekeraars is. (1)
Nu, bijna acht jaar later, doet het kabinet een nieuwe poging. Wat wil de regering precies aanpassen? Wat is het doel van dit voorstel? En gaat het kabinet dit hiermee bereiken? Om deze vragen te beantwoorden, spraken we met advocaat Bastiaan Wallage. Wallage is naast zijn werk in de advocatuur als docent en onderzoeker verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. In juli 2022 promoveerde hij met zijn proefschrift ‘Het recht op vrije artsenkeuze binnen het Nederlandse zorgstelsel’ aan de Universiteit Leiden.
Maar waar gaat het precies over? ‘Wat je eerst moet weten, is dat er twee soorten zorgverzekeringen bestaan: de naturapolis en de restitutiepolis’, zo legt Wallage uit. ‘De naturapolis houdt in dat je recht hebt op gecontracteerde hulpverlening, hulp van zorgverleners met wie jouw zorgverzekeraar een contract heeft afgesloten. Wil je naar een niet-gecontracteerde aanbieder, dan heb je in beginsel dat recht niet. De restitutiepolis houdt in dat je recht hebt op een vergoeding. Het maakt niet uit naar welke aanbieder je gaat: de kosten worden door je zorgverzekeraar vergoed.’
De huidige discussie gaat, zo geeft Wallage aan, over de naturapolis. ‘Op het moment dat je een naturapolis hebt, maar je toch wendt tot niet-gecontracteerde hulpaanbieder, dan is het op dit moment zo dat de zorgverzekeraar alsnog een deel moet betalen. De achtergrond hiervan is gelegen in het recht op vrije artsenkeuze. Het wordt voor verzekerden met een naturapolis op deze manier mogelijk gemaakt om toch te kiezen voor een niet-gecontracteerde aanbieder. Op dit moment heeft circa 80 procent van alle verzekerden een naturapolis.’
Naar het oordeel van Wallage komt dat vooral door het verschil in prijs en het gegeven dat veel verzekerden zelf het verschil tussen de verzekeringen niet kennen: ‘Het prijsverschil tussen een naturapolis en een restitutiepolis komt ongeveer neer op zo’n 10 euro per maand. Maar veel Nederlanders weten simpelweg het verschil niet, dus een keuze voor de polis met de laagste premie ligt dan voor de hand.’
Volgens Wallage is er in het zorgdomein weerstand tegen het vergoeden van niet-gecontracteerde zorgverleners. Vooral bij de zorgverzekeraars, die middels het contracteren efficiënt en doelmatig kunnen sturen op de inkoop van zorg. Wallage: ‘Het vergoeden van niet-gecontracteerde zorgverleners is voor hen een doorn in het oog. Enerzijds omdat het hen belemmert in hun vrijheid om te kunnen sturen. Anderzijds omdat zij zo een minder sterke onderhandelingspositie hebben tegenover potentiële gecontracteerde aanbieders. Het lijkt erop dat zorgverzekeraars druk proberen uit te oefenen op de wetgever om de Zorgverzekeringswet (Zvw) om die reden aangepast te krijgen.’
En het lijkt erop dat de coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie de zorgverzekeraars tegemoet wil komen. In het concept van het Integraal Zorgakkoord staat dat het kabinet de vergoeding voor verzekerden met een naturapolis – bij een keuze voor een niet-gecontracteerde aanbieder – wil afschaffen.
Wallage is echter kritisch. Het voorstel, zoals dat er nu uitziet, past in zijn ogen niet bij het Nederlandse zorgstelsel. ‘Met de invoering van de Zvw in 2006 is gekozen voor ‘gereguleerde marktwerking’. We willen dat zorgverzekeraars en zorgaanbieders met elkaar onderhandelen en prijsafspraken maken. Marktwerking betekent ook dat wanneer het aanbod van een zorgverzekeraar slecht is, de aanbieder ‘nee’ kan zeggen tegen het aanbod. Op dit moment kan de aanbieder dan verder als niet-gecontracteerde aanbieder, maar dat is met aanpassing van de wet niet langer mogelijk.’ Daarbij rechtvaardigt deze wetswijziging niet de inbreuk op het recht op vrije artsenkeuze, zo stelt Wallage.
Tevens zijn er in de ogen van Wallage ook praktische bezwaren. ‘Het voorstel heeft onder meer betrekking op de wijkverpleegkundige zorg en ggz, twee sectoren die kampen met personeelstekorten en wachtlijsten. Wat gaan de aanbieders – en de hulpverleners die voor deze aanbieders werken – in deze sectoren doen wanneer zij niet door kunnen gaan als niet-gecontracteerde aanbieder? De continuïteit van lopende hulpverleningstrajecten komt daarmee in het geding.’
Bovendien vraagt Wallage zich af waarom het kabinet zo hamert op dat ene aspect van het zorgstelsel. ‘Ik begrijp natuurlijk dat zorgverzekeraars het instrument van de overeenkomst hebben om te kunnen sturen, maar dan moet je veel breder kijken naar het stelsel. Dit is symptoombestrijding. Dat volgt alleen al uit het feit dat het persoonsgebonden budget binnen de Zvw blijft bestaan. Daarnaast blijft ook de restitutiepolis bestaan, waarbij zorgverzekeraars ook geen contract hebben met aanbieders’. Door het recht op vrije artsenkeuze selectief te beperken, brengt de wetgever naar het oordeel van Wallage het huidige zorgstelsel in disbalans.
Dat brengt ons bij het meest fundamentele punt. Het recht op vrije artsenkeuze is – zo volgt uit de dissertatie van Wallage – een mensenrecht. Dit recht heeft namelijk betrekking op het zelfbeschikkingsrecht. Toch erkent de rechtsgeleerde dat mensenrechten niet absoluut van aard zijn: ‘Het gaat hier om een afweging tussen de vrijheid van de het individu enerzijds, en anderzijds de financiële houdbaarheid van het stelsel. Er gaat veel gemeenschapsgeld naar de zorg en de overheid heeft ook hier de plicht om het stelsel betaalbaar en toegankelijk te houden. Er dient altijd sprake te zijn van een zekere balans.’
Dat betekent overigens niet dat een ruime invulling van het recht op vrije artsenkeuze per definitie leidt tot hogere zorgkosten. ‘Mensen die geen vertrouwen hebben in hun hulp- of zorgverlener, gaan doorgaans niet. Hierdoor blijven zij langer rondlopen met klachten, wat op de lange termijn juist leidt tot hogere zorgkosten. Het ondoordacht wijzigingen van het stelsel is ook daarom een slecht plan.’
Kan het ook anders? Wat Wallage betreft wel. Volgens hem kunnen we bepaalde aspecten uit het oude zorgstelsel incorporeren in het huidige stelsel. ‘Vóór de invoering van de Zvw in 2006 hadden de ziekenfondsen van toen een contractverplichting. In het gemeentelijk sociaal domein wordt momenteel ook al veel gebruik gemaakt van zogenoemde ‘maatwerkovereenkomsten’. Indien een inwoner wil kiezen voor een niet-gecontracteerde aanbieder, kan dat dan mogelijk worden gemaakt door middel van een dergelijke overeenkomst.’ Voor zorginkopende partijen wordt het op die manier mogelijk om – gebruikmakend van het instrument van de overeenkomst – rechtstreeks afspraken te maken met de aanbieders.
‘Er zijn, kortom, ook andere varianten die zowel de financiële houdbaarheid van het stelsel als het recht op vrije artsenkeuze waarborgen. En dat lang niet alle zorgverzekeraars heil zien in de aanpak van het kabinet, blijkt wel uit het feit dat DSW Zorgverzekeraar niets ziet in de afschaffing van artikel 13 van de Zvw (dat het recht op vrije artsenkeuze regelt red.). (2) Het stelsel wordt daarmee in disbalans gebracht.’
Aan het kabinet heeft Wallage dan ook één advies: ‘Bezint eer ge begint. Er zijn oplossingen die veel evenrediger zijn. De wetgever moet zich bewust zijn van de mensenrechtelijke afwegingen die zij moet maken. Nu lijkt dat niet het geval.’
Bron: https://nos.nl/artikel/2009280-eerste-kamer-stemt-tegen-beperking-vrije-artsenkeuze
Bron: https://www.dsw.nl/Consumenten/nieuws/dsw-pleit-voor-behoud-artikel-13
