Jeugdbescherming ingevuld als maatschappelijke opgave (aflevering 2)

Door: Guus Schrijvers en Henk Krooi

De afbeelding hierboven geeft ons voorstel weer. De pijlen geven cliëntenstromen aan. De functies van het sociaal team zijn 1) informatie, 2) kortdurende hulp en 3) verwijzing naar andere zorgprofessionals. In het voorstel vermelden wij van de verwijzingen ten eerste het afgeven van een indicatie voor gespecialiseerde jeugdhulp. Dat gebeurt indien er meer hulp nodig is voor het gezin dan het sociaal team kan bieden. Daarnaast kent het voorstel de veiligheidsroute via de Veiligheidstafel (VT). Wanneer na een gesprek met de ouders bij het sociaal team zorgen ontstaan over het veilig en gezond opgroeien van het kind, kan het team voorstellen dat er een Veiligheidstafel wordt ingericht onder leiding van een onafhankelijk voorzitter die de zorgen bespreekt en tot een oplossing probeert te komen. Het resultaat kan zijn dat het sociaal team alsnog met de ouders verder kan. Het kan ook zijn dat besloten wordt tot een intensievere aanpak met professionals die gespecialiseerd zijn in werken met lastige gezinsproblematiek. Wanneer op vrijwillige basis veilig opgroeien niet of onvoldoende geborgd is wendt het team zich tot de rechter voor intensieve hulp in een gedwongen kader.

In ons voorstel bestaat er een nauwe samenhang tussen de toegangsfunctie van het lokale team en intensievere vormen van hulp en begeleiding. Het sociaal team biedt kortdurende hulp, signaleert situaties van onveiligheid en voert hierover het goede gesprek met ouders, bijvoorbeeld met behulp van het vier venster-model van Van Montfoort(2) of de signs-of-safety-interventie van Turnell en Edwards.(3)

Continuïteit en begeleiding door één en dezelfde persoon is in dit geïntegreerde model mogelijk en geeft cliënten meer nabijheid en transparantie. Met de onafhankelijke rechter die beslist als het gaat om beperking of ontneming van ouderlijk gezag. De jeugdbeschermingsfuncties worden hierbij gedeïnstitutionaliseerd in een teamaanpak waarin de expertise van Gecertificeerde Instellingen, de Raad voor de Kinderbescherming en Veilig Thuis gebundeld is.

Veiligheidstafels

Het team voor intensieve hulp (zie afbeelding) ondersteunt het sociaal team voor laagdrempelige hulp zoveel als mogelijk met advies en ondersteuning en komt pas in actie na een Veiligheidstafel (VT) met ouders en een uitspraak van de rechtbank of de kinderrechter. Aan de genoemde tafel zit een teamlid van de intensieve hulp met ouder(s) en kind en deelt mee een verzoek om een gerechtelijke uitspraak te overwegen.(4) De nauwe aansluiting van het vrij toegankelijke lokale team op de intensievere aanpak is geborgd in een transparant proces, zoals vereist in het rapport Intensieve vrijwillige hulp. Heldere grenzen aan drang in de jeugdzorg.(5) De veiligheidstafel markeert duidelijk voor betrokken ouders en jeugdigen de status van intensievere hulp als veilig opgroeien van kinderen in het geding is. Dat gesprek kan leiden tot een oplossing zodat het lokale team verder kan. Aan de Veiligheidstafel vindt ook de huidige functie van de Raad voor de Kinderbescherming plaats als een onafhankelijk toetser van de hulpinzet op een moment vóórdat de casus aan de rechter wordt voorgelegd. Dit toetsmoment is niet alleen een extra waarborg voor de cliënt, maar voorkomt eveneens onnodige belasting van de rechtspraak.

De regietaak van de gemeente

Het is belangrijk dat de gemeente in dit proces de regietaak oppakt. In die rol komt zij tot één team dat de expertise en bevoegdheden bundelt van Veilig Thuis, Gecertificeerde Instellingen en de Raad voor de Kinderbescherming. In dit artikel gaan wij niet uitgebreid in op welke schaalgrootte en binnen welke regio's de gemeenten die regie gaan voeren. De beleidsbrief aan de Tweede Kamer van maart 2020 biedt een mooi perspectief voor bovenregionaal opdrachtgeverschap van gemeenten binnen de Veiligheidsregio’s.(6)

Wij stellen in dit stuk een strategie voor een jeugdbeschermingsstelsel op hoofdlijnen voor. De bestuurlijke inrichting daarvan en nieuwe wetgeving volgen nadat eerst op professioneel niveau de hierboven genoemde samenwerking tussen jeugdhulp en de genoemde instellingen is gerealiseerd. Op deze wijze geven wij inhoud aan het implementatie-principe van Minzberg: structure follows strategy as the left foot follows the right.(7) Zolang de nieuwe structuur nog niet is uitgekristalliseerd, is de regierol van de gemeente in dit veranderproces een neutraliserende, als verschillende belangen kunnen gaan conflicteren. Belangen van de nog bestaande moederorganisaties kunnen immers haaks komen te staan op de teamaanpak in het nieuwe model.

Tijdens de verandering naar het nieuwe model wordt gaandeweg de nieuwe werkwijze beschreven in één taal en in diverse werkmethoden, geborgd in interprofessionele nascholing voor jeugdprofessionals. Op verschillende locaties wordt de nieuwe werkwijze uitgeprobeerd en via monitoring gevolgd. Wij denken hierbij aan een implementatietraject zoals van het VWS-programma Waardigheid en Trots, waarin met succes verbetering van de kwaliteit van langdurige zorg tot stand kwam.(8)

Geen bezuinigingen van tevoren inboeken

Gezien de overlap in taken en functies lijkt er potentieel financiële ruimte in het stelsel te zitten. Het vraagt echter extra tijd en energie om het huidige ingewikkelde systeem te deïnstitutionaliseren. Randvoorwaarde is daarom dat het bestaande financiële kader van de samenwerkende instellingen ongemoeid blijft. Anders gezegd: niet alvast gaan bezuinigen, juist budgettaire ruimte geven voor verdergaande integratie van de jeugdfuncties in de teamaanpak en de daarbij gaande herallocaties van financiële middelen.

Tenslotte

Centraal staat in ons voorstel een betere bescherming van het kwetsbare kind in Nederland. Dat kan door jeugdbescherming vooral te zien als onderdeel van de jeugdhulp, door beschermingstaken te de-institutionaliseren en structuurveranderingen pas aan te gaan, nadat de professionele integratie op gang is gekomen.

Lees verder over dit thema in de dossiers Jeugdhulp en Ketensamenwerking Jeugd