Welk effect heeft een interventie of beleid? Die vraag is vaak heel moeilijk te beantwoorden. Toch kan het, stelt Karin Sok, adviseur en projectleider bij Movisie. Met een paar tips kan beleid volgens haar veel effectiever.
Veel werk in het sociaal domein wordt gedaan op basis van de professionele kennis en ervaring, protocollen en intuïtie. Weinig interventies zijn wetenschappelijk onderzocht en bewezen effectief. De reden die hier vaak voor wordt gegeven is dat elke situatie anders is. Gezinnen leven niet in een vacuüm. Als een gezin beter rond kan komen nadat je ze een half jaar hebt geholpen, komt dat dan door jouw inzet als sociaal professional of komt dat doordat een van je cliënten een beter betaalde baan heeft gevonden of omdat er nét in dat half jaar geen huishoudelijk apparaat kapot is gegaan?
“Het is waar dat het moeilijk is om causale verbanden aan te tonen; als we dit doen, gebeurt er dat”, zegt Karin Sok, senior onderzoeker bij Movisie. “Veel zit hem in de relatie tussen cliënt en hulpverlener, in de context en in de grote maatschappelijke ontwikkelingen. Een economische crisis, corona of een oorlog zet heel veel in beweging waar je als sociaal werker geen invloed op hebt.”
“En toch kan je wel degelijk meer inzicht krijgen in of het waarschijnlijk is dat jouw aanpak datgene doet wat je beoogt”, vervolgt Sok. “De kunst zit hem erin dat je vooraf bedenkt wát je beoogt. Wil je dat mensen beter rondkomen? Dat ze minder eenzaam zijn? En dat moet je niet te ingewikkeld maken, maar vooral concreet. ‘Beter rondkomen’ is te vaag. Moeten ze 110% boven het bestaansminimum zitten of wil je dat ze 130 procent erboven zitten of wil je dat de kinderen mee kunnen doen met alle schoolactiviteiten?”
“Waar het vaak mis gaat is dat meten en monitoren wordt gestart, zonder dat er vooraf wordt bepaald wat de partijen willen bereiken. Want ja: wat meet je dan en waarvoor?” zegt Sok, die trainingen geeft over meten en monitoren in het sociaal domen. Daarom staat zij uitgebreid stil bij de voorkant van het onderzoek. “Partijen zouden samen een veranderverhaal moeten bedenken. Daarin beschrijf je waar je naartoe wil, hoe je daar denkt te komen. En neem daarin ook mee wat we al weten over dit onderwerp. Als we X doen, dan is het op basis van de beschikbare kennis en wetenschap aannemelijk dat we Y bereiken.”
Stel dat je wil dat de eenzaamheid onder ouderen in een wijk of gemeente vermindert. “Uit onderzoek weten we dat eenzaamheid minder wordt als mensen betekenisvolle contacten hebben. Dus het gaat niet alleen om méér contacten, maar om bétere contacten”, zegt Sok.
Stel jezelf vervolgens de vraag: hoe gaan we dit meten? Ook hiervoor heeft Sok slimme trucs. “Maak gebruik van onderzoeken die al gedaan worden. Vaak worden een aantal vragen of indicatoren al ergens opgehaald. In de vier jaarlijkse GGD-gezondheidsmonitor zit bijvoorbeeld al een vraag over eenzaamheid. Als je de antwoorden op die vraag bekijkt, zie je welk effect jouw beleid heeft en hoef je niet extra onderzoekers aan het werk te zetten.” Andere plekken waar interessante informatie te vinden is, zijn onderzoeken van het Centraal Bureau voor de Statistiek, het Sociaal en Cultureel Planbureau, waarstaatjegemeente.nl en veel gemeenten hebben cliëntervaringsonderzoeken en een gebieds- of leefbaarheidsmonitor waar veel informatie in staat.
“Ook hier geldt: maak het niet te ingewikkeld. Neem drie of vier indicatoren. Niet twintig”, zegt Sok. “Er is altijd van alles interessant. Maar maak onderscheid tussen need to know en nice to know. Zo voorkom je ook dat organisaties zwaar belast worden met administratie. Als je 3 indicatoren gebruikt, waarvan er 1 of 2 al ergens anders worden uitgevraagd, dan hoef je nog maar één indicator zelf te verzamelen.”
Die laatste indicator is vaak de belevingsindicator: hoe ervaart de cliënt de hulp en verandering? “Een cijfer alleen zegt niet zoveel”, zegt Sok. “Het kan zijn dat er meer inwoners boven het bestaansminimum zitten, maar als ze niet het gevoel hebben dat ze mee kunnen doen in de maatschappij dan ben je er nog niet. Het gaat om een combinatie van tellen en vertellen. Overigens hoeft een beleving niet perse een uitgebreid verhaal te zijn. Mensen kunnen ook een cijfer geven aan hun ervaring. Zoals de fysiotherapeut ook vaak vraagt om een cijfer te geven aan de pijnbeleving. Al zijn verhalen wel erg inzichtelijk. Het is vaak een schat aan informatie – mits je weet hoe je die informatie eruit kan halen en betekenis kan geven.”
Tenslotte moet het onderzoek, de metingen, gerapporteerd worden. En menig organisatie en sociaal werker denkt bij het woord rapport aan verzwaring van de administratieve last. “Toch moet dat. Anders heb je niks om met elkaar te bespreken”, zegt Sok. “Maar als je vooraf hebt bepaald wat je wil bereiken, en je hebt de indicatoren beperkt gehouden, dan is het ook weer niet zo gek veel werk. Bovendien is dit gerichter dan de nu vaak lange jaarverslagen die onder in een la belanden. Het belangrijkste is dat iedereen weet waarvoor ze het doen.”
Soks advies voor de terugkoppelsessies: stel je oordeel uit. “Leg de resultaten op tafel en ga eerst eens kijken. Wat zien we nu eigenlijk? Klopt het met wat we verwacht hadden? En als laatste stap: wat betekent dit nou? Zijn we op de goede weg of niet? En zo niet, waar komt dat door? Hoe kunnen we bijsturen?”
Zo’n gesprek is best spannend. Helemaal als dat gaat tussen gemeente en welzijnsorganisatie, financier en uitvoerder. Sok kent deze spanning. “Als je zo’n proces met elkaar aangaat, moet je dat doen op basis van gelijkwaardigheid. Anders wordt het verantwoorden en dan ben je niet meer gezamenlijk aan het leren en verbeteren. Het gaat erom dat je samen een doel hebt. Voor de cliënten en inwoners. Als je daar met een dubbele agenda zit, ga je dat doel niet bereiken. Het vraagt lef, maar het levert ook veel op.”
