Op 22 oktober 2019 maakte het farmaceutisch bedrijf Biogen bekend dat het in 2020 een aanvraag gaat indienen om haar Alzheimermedicijn Aducanumab/BIIB037 te laten registreren door de Amerikaanse FDA. Veel patiënten en mensen in hun omgeving willen weten wanneer het middel in Nederland op de markt komt. Graag geven we meer informatie over de procedure en waarom het nog onzeker is of en hoe het middel beschikbaar komt.
Op 7 augustus 2020, bijna een jaar na de aankondiging van Biogen, werd de aanvraag voor een handelsvergunning geaccepteerd door de Amerikaanse geneesmiddelenautoriteit FDA. Hiermee gaat de beoordelingsprocedure officieel van start. Er is sprake van een versnelde procedure. Dit betekent dat de FDA op of voor 7 maart 2021 uitspraak zal doen over het medicijn. Deze uitspraak staat overigens los van eventuele toegang op de Europese markt.
Biogen heeft aangegeven dat het ook een aanvraag wil indienen bij de Europese geneesmiddelenautoriteit EMA. Op dit moment (oktober 2020) is deze aanvraag nog niet ingediend. Na indiening zal het nog minimaal een jaar duren voor het medicijn beschikbaar is voor patiënten. Naar alle waarschijnlijk zal dat op beperkte schaal zijn.
Volgens Biogen heeft het onderzoek naar Aducanumab voldoende bewijs opgeleverd voor de werkzaamheid én de veiligheid van het medicijn. Daarom kan Biogen nu proberen het nieuwe medicijn op de markt te brengen. Daarvoor zijn verschillende stappen nodig.
Allereerst moet de farmaceut een aanvraag doen voor een handelsvergunning om het medicijn op de Europese markt te brengen. Dat doen ze bij het European Medicines Agency (EMA). Dit instituut controleert onder andere of het wetenschappelijk onderzoek goed is uitgevoerd, maar ook of de farmaceut een goed productieproces heeft om het medicijn veilig en van constante kwaliteit te maken. Dit proces duurt ongeveer 8 tot 12 maanden. Op het moment van schrijven is er door Biogen nog geen aanvraag bij de EMA gedaan. Daardoor duurt het waarschijnlijk nog langer dan een jaar voordat we weten of er een handelsvergunning wordt uitgegeven. Nieuwe aanvragen worden door de EMA bijgehouden op haar (Engelstalige) website.
Na goedkeuring door EMA moet de Europese Commissie het besluit van de EMA overnemen. Dit duurt ongeveer 2 maanden. De Europese Commissie neemt bijna altijd het besluit van de EMA over.
Goedkeuring door de European Medicines Agency (EMA) betekent nog niet dat het middel ook wordt vergoed door de zorgverzekering. In Nederland moet de fabrikant hiervoor een aanvraag voor opname in het Geneesmiddelen Vergoeding Systeem (GVS) indienen bij het Zorginstituut Nederland. Het Zorginstituut bekijkt dan of het middel een therapeutische meerwaarde heeft en of de kosten opwegen tegen de gezondheidswinst. Deze beoordelingsperiode kan 3 tot 5 maanden duren, afhankelijk van eventuele vragen die de Wetenschappelijke Adviesraad van het zorginstituut heeft voor de fabrikant.
Na het advies van het Zorginstituut bepaalt uiteindelijk de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) of een nieuw geneesmiddel tot het pakket wordt toegelaten. Over het algemeen neemt de minister het advies van het zorginstituut over.
Bovenstaande route wordt gevolgd door medicijnen met een duidelijke werkzaamheid en goede balans tussen kosten en baten. Alzheimer Nederland sprak verschillende experts die twijfelen of dat scenario voor Aducanumab wel realistisch is. Daar zijn verschillende overwegingen voor.
Prijs
Aducanumab is een natuurlijk eiwit dat moeilijk te maken is. De prijs van soortgelijke medicijnen die gebruikt worden tegen andere ziekten is hoog. Vaak enkele tot vele duizenden euro’s per dosis. Patiënten hebben iedere maand een dosis nodig. De behandeling kan daardoor tienduizenden tot honderdduizenden euro’s per patiënt gaan kosten.
Diagnose
Aducanumab werkt alleen tegen het alzheimereiwit ‘amyloid’. Voordat gestart wordt met de (dure) behandeling is het noodzakelijk vast te stellen dat dit eiwit inderdaad de oorzaak is van de dementie. Dit kan alleen worden vastgesteld met een ruggenprik of PET-scan van de hersenen. De hoeveelheid geheugenklinieken, artsen en laboratoria voor het uitvoeren van deze testen is beperkt. Tot nu toe was het namelijk voor de behandeling van dementie vaak niet noodzakelijk om deze testen uit te voeren.
Toediening
Aducanumab moet maandelijks worden toegediend via een infuus. Dit is een procedure die plaatsvindt in het ziekenhuis. Om het middel grootschalig toe te passen is hier dus veel ruimte voor nodig met daarnaast apparatuur en personeel.
Onzekerheid
Het onderzoek werd uitgevoerd op relatief gezonde en relatief jonge mensen met de ziekte van Alzheimer. De gemiddelde patiënt is echter ouder en heeft vaak ook andere ziekten. Het effect, en zeker de bijwerkingen van Aducanumab zijn dan onzeker. Aducanumab stimuleert het lichaam om alzheimereiwit amyloid op te ruimen via een ontstekingsreactie. Ontstekingen zorgen echter voor zwellingen. In de hersenen is zo’n zwelling mogelijk een gevaarlijke bijwerking. In het onderzoek tot nu toe leek dit mee te vallen. Maar het is nog de vraag of dit ook zo is bij oudere en meer kwetsbare patiënten.
Het is nog zeer de vraag of Aducanumab binnen afzienbare tijd op de markt komt. Volgens de experts die we spraken is een logisch scenario dat er eerst meer onderzoek plaats zal vinden. Dit kan een zogenaamd ‘Fase 4’ onderzoek zijn. Hierbij is het medicijn al wel ‘op de markt’. Maar het medicijn wordt dan alleen vergoed als het wordt toegediend in een (grootschalig) onderzoek. Dit betekent dat de deelnemers aan een dergelijk onderzoek veel beter in de gaten worden gehouden. Zo willen de onderzoekers meer te weten komen over de werking, bijwerkingen van het medicijn en of de kosten opwegen tegen de mogelijk positieve effecten. Zo’n onderzoek zal jaren duren, waardoor het helaas nog lange tijd onzeker zal zijn of dit medicijn beschikbaar komt voor iedere patiënt met de ziekte van Alzheimer. Maar als dit proces met succes wordt afgerond in Nederland, dan is het echt een doorbraak. Dinant Bekkenkamp, teamleider Wetenschappelijk onderzoek: "Al vijftien jaar zijn er geen nieuwe medicijnen op de markt gekomen, en de medicijnen die we hadden waren symptoombestrijders. Dit is een middel dat echt ingrijpt op het ziekteproces, dat is uniek. Een eerste belangrijke stap op weg naar steeds betere medicijnen en mogelijk combinaties van medicijnen om alzheimer te bestrijden.”
