Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) doet samen met de Leyden Academy on Vitality and Ageing (LAVA) participatief onderzoek met ouderen die we meestal niet bereiken met regulier onderzoek. Het gaat daarbij met name om minder kapitaalkrachtige ouderen die vanwege gezondheidsproblemen, taalbarrières of om andere redenen moeilijk of geen toegang hebben tot maatschappelijke hulpbronnen of sociale netwerken. In twee wijken in Amsterdam en Den Haag waar relatief veel ouderen wonen die laaggeletterd zijn en een migratieachtergrond hebben, onderzoeken we met creatieve methoden wat ouderen onder zinvol meedoen verstaan en hoe ze dat willen realiseren.
Het onderzoek – dat onderdeel is van het SCP-project ‘Levenlang ontwikkelen in de derde levensfase’ - is in de lente van 2023 gestart in Amsterdam-Oost en in de Haagse wijk Laak. We richten ons op de vragen: Wat verstaan ouderen in precaire situaties onder zinvolle participatie? Welke hulpbronnen gebruiken ze? Welke verwachtingen hebben ze van de instituties? Welke rol kan participatief actieonderzoek spelen bij het aanreiken van nieuwe perspectieven voor participatie door de ouderen zelf, voor professionals en beleidsmakers?
Voor dit participatief onderzoek hebben we gekozen voor de photo-voice methode. Bij photo-voice maken de deelnemers als co-onderzoekers zelf foto’s; in dit geval van hun eigen buurt. Op die manier komen er issues aan het licht waar mensen in hun buurt tegenaan lopen. De deelnemers gaan met een fotocamera op pad om hun omgeving - maar ook gevoelens en wensen - in beeld te brengen. Zo kan er letterlijk door de ogen van de mensen zelf naar thema’s worden gekeken die zij belangrijk vinden.
De foto’s vormen de inbreng voor gesprekken met de deelnemers onderling en later voor gesprekken in bredere kring met betrokken ouderen, professionals en beleidsmakers. Als mensen zich in de foto’s en de (levens)verhalen van anderen herkennen, groeit het vertrouwen in zichzelf, in elkaar en in de gemeenschap. Op basis van de gesprekken kan een gezamenlijk actieplan tot stand komen dat een stem geeft aan de ouderen in kwetsbaar makende situaties.
In deze decembermaand zijn de foto’s van de deelnemers aan het onderzoek in Amsterdam en Den Haag tentoongesteld in hun eigen wijk. Samen met buurtbewoners, onderzoekers, beleidsmakers en betrokken professionals zijn de deelnemers in gesprek gegaan over wat er allemaal te zien was op de foto’s en de beweegredenen erachter.
De twee fototentoonstellingen in de Amsterdamse en Haagse wijken waren een tussenmoment in dit participatief onderzoek met de Leyden Academy. Er volgt nog een eindbijeenkomst en een afsluitend onderzoeksrapport in 2024. Tot dusver heeft dit onderzoek wel al laten zien dat ouderen in precaire situaties het zeer op prijs stellen als ze mee kunnen doen aan de maatschappij, maar dat hun vertrouwen in de instituties vaak laag is vanwege slechte ervaringen in het verleden en gebrek aan zelfvertrouwen. Daarnaast toont de onderzoeksmethode aan dat dit een positieve manier is om ouderen gehoord en gezien te laten voelen in hun eigen omgeving waarbij ze op een actieve wijze betrokken worden bij het leefbaar maken en houden van hun buurt.
