De meeste mensen vinden hun weg en leiden hun leven of weten de juiste hulp te vinden en kunnen de draad dan verder oppakken. Voor anderen is het complexer en vaak zie je dat er dan sprake is van een opeenstapeling van problemen en factoren. Ze hebben dan ondersteuning nodig op meerdere vlakken maar weten niet goed waar te beginnen, zijn zich (nog) niet bewust dat ze hulp nodig hebben of lopen vast in het woud van regelingen, loketten en wachttijden.
Als problemen escaleren en mensen een gevaar vormen voor zichzelf of hun omgeving dan zijn er vaak mogelijkheden om mensen ‘gedwongen’ te helpen. Liever willen we natuurlijk dat het nooit zover komt: een preventieve aanpak. Beleidsplannen van gemeenten in het ‘Sociaal domein’ staan er vol mee. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor een breed spectrum aan wettelijke verantwoordelijkheden als het gaat om onder gezondheid, maatschappelijke ondersteuning, jeugdhulp, werk en inkomen, armoede, schulden, huiselijk geweld en kindermishandeling. Ambities zijn preventief, passend, op tijd, duurzaam en zonder complexe regels en ingewikkelde bureaucratie inwoners helpen. Aan dat lijstje wordt nu steeds vaker ‘integraal’ toegevoegd. Dat betekent dus samenhang in beleid en uitvoering van o.a. gezondheidsbeleid, jeugdbeleid, welzijnsbeleid, armoedebeleid, werk en inkomen en veiligheidsbeleid. In dit artikel een aantal elementen die van invloed zijn op het succes van een integrale aanpak aan de hand van voorbeelden uit de praktijk. Ten slotte 10 sleutels om een integrale aanpak duurzaam te borgen binnen beleid van gemeenten.
Lang niet iedereen vindt de weg naar gemeentelijke hulp óf wil juist geen hulp van de gemeente of er geen vertrouwen in hebben. Dat voorbeeld deed zich voor in Rotterdam-Zuid, een gebied met veel problematiek. Een huisarts vroeg door bij stress-gerelateerde klachten en ontdekte dat de achterliggende klacht vaak te maken had met financiële problematiek. Financiële problemen hebben vaak invloed op de gezondheid omdat mensen stress ervaren, slapen slecht en zijn ten einde raad. In de aanpak die volgde werd een Praktijkondersteuner Financiën ((POH F) in de huisartsenpraktijk aangesteld. Patiënten helpen daar waar ze vertrouwen hebben was de sleutel voor het aanpakken van problematiek en de weg naar vervolghulp (schuldhulpverlening, maatschappelijk werk of anderszins).
Een ander bekend fenomeen die een integrale aanpak vaak weerhoudt zijn de verschillende wetten en bijhorende financiële stromen binnen het sociaal- en zorgdomein die allemaal hun eigen logica en verantwoordingssystematiek hebben, alleen al binnen gemeenten zijn budgetten strikt gescheiden. Voor bijvoorbeeld (preventief) gezondheidsbeleid is het belangrijk om samenwerking met zorgverzekeraars aan te gaan al is dat in de praktijk complex. De samenwerking die vanuit het Integraal Zorgakkoord (IZA) en Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) op gang komt biedt mooie kansen om integraal werken op het gebied van leefstijl, preventie en gezonde leefstijl en de budgetten te integreren.
Vaak is er bij inwoners sprake van complexe problematiek die binnen een gezin of zelfs intergenerationeel in stand wordt gehouden. Vaak hebben bijvoorbeeld ouders van kinderen in de jeugdhulp en jeugdbescherming psychische problemen. Het kind kan eigenlijk pas goed geholpen worden als de ouder(s) wordt geholpen. Het is niet altijd gemakkelijk om ook de hulp en of ondersteuning breed in te richten omdat professionals nou eenmaal vaak specialisten zijn op een (vak)gebied. Er wordt verwacht dat ze de vraag achter de vraag, eventuele andere problemen zoals armoede of huiselijk geweld in gezinnen signaleren en ook nog de juiste oplossingsrichtingen weten. Dit kan soms best ingewikkeld zijn. Vaak is immers niet het hele gezin in beeld, en moet je dus met beperkte informatie een inschatting zien te maken. Steeds meer wordt het belang van een integrale aanpak gezien en zo heeft de verbinding tussen volwassen-ggz en jeugdhulp de aandacht in de hervormingsagenda en ook wordt door VWS deze samenwerking gestimuleerd.
Er zijn op het sociaal domein diverse ontwikkelingen die elementen van integraal werken in zich hebben. Dit biedt aanknopingspunten om een integrale aanpak te organiseren. Zo is er het Toekomstscenario Jeugd- en gezinsbescherming dat ervoor moet gaan zorgen dat in gezinnen met veiligheidsissues, deze in samenhang worden aangepakt (volwassenen en jeugd).
Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) vraagt van gemeenten een integrale aanpak van gezondheid, sport en bewegen en stevige sociale basis. Diverse interventies moeten worden gebundeld. Integraal werken wordt gestimuleerd door de gebundelde geldstromen waar een integrale, preventieve aanpak noodzakelijk is.
Tenslotte komt ook de WAMS (Wet Aanpak Meervoudige Sociaal domein) eraan. Deze wet moet zorgen dat knelpunten worden weggennomen rond het uitwisselen van persoonsgegevens bij de aanpak van meervoudige problematiek.
Integrale hulp is bewezen effectief, maar komt niet vanzelfsprekend tot stand. Integrale hulp organiseren is lastig en vraagt samenwerking vanuit verschillende stelsels, die elk een eigen logica kennen. Veel gemeenten buigen zich over de vraag hoe je een integrale aanpak realiseert en borgt. Het organiseren vraagt iets van individuele medewerkers en minstens net zo belangrijk is dat het sturing en leiderschap vraagt van hun bestuurders en managers.
Visie
Open houding
Sturing
Leiderschap
Doorzettingsvermogen
Kennis
Energie
Doorzettingsvermogen
Vertrouwen
Lange adem
