We bereiken gemiddeld een hogere leeftijd. Daarmee gaat gepaard dat er een toename is van mensen die een chronische aandoening hebben. Waar vroeger veel ouderen en mensen met een chronische aandoening werden opgenomen in een verpleeg- of verzorgingsinstelling, is nu het streven zo lang mogelijk thuis te wonen. Een andere ontwikkeling is de inzet van slimme technologie om mensen te ondersteunen in hun zelfredzaamheid en om de afnemende professionele zorgcapaciteit het hoofd te bieden.
Auteurs: Eveline Wouters (hoogleraar Innovatie Succesvolle technologische innovaties in de zorg aan de Tilburg University) en Teatske van der Zijpp (docent/onderzoeker afdeling Mens en Gezondheid van Fontys)
Binnen de dementiezorg en ondersteuning zijn een aantal technologische categorieën te onderscheiden. Tot de eerste categorie behoort technologie die handelingen in het dagelijks leven kan ondersteunen van mensen die leven met dementie. Dat kunnen eenvoudige zaken zijn, variërend van een lichtroute die de weg naar het toilet wijst tot het bieden van structuur middels digitaal verzonden boodschappen (een voorbeeld is robotje Tessa; Tinyrobots, z.d.). Ook op het gebied van veiligheid zijn er mogelijkheden: van eenvoudige brandalarmering of gasonderbrekers, tot leefstijlmonitoring. In het laatste geval is het, met behulp van sensoren, mogelijk om het leefpatroon van mensen in beeld te brengen. Dan gaat het om handelingen en bewegingen zoals het huis in- of uitgaan, het gebruik van de koelkast of het toilet, bewegingen in huis, naar bed gaan), op basis waarvan afwijkingen worden gedetecteerd die leiden tot alarmering (Vilans, z.d.). Ook zijn er technologische applicaties die fysiek actief zijn ondersteunen en veilig maken: denk aan GPS-systemen, maar ook robotjes en spellen waarmee oefeningen gedaan kunnen worden. Er zijn ook middelen die specifiek de mantelzorger kunnen ondersteunen, zoals internetplatforms en apps die informatie geven en uitwisseling met lotgenoten mogelijk maken. En tenslotte zijn er technologieën die communicatie en beleving in de breedste zin van het woord kunnen ondersteunen. Daarbij valt te denken aan spellen zoals de tovertafel(1), maar ook robotzeehond Paro en de CRADL (een mooi vormgegeven houten instrument dat geluid maakt bij contact) zijn goede voorbeelden. De verschillende technische toepassingen zijn soms vooral handig in het beginstadium van dementie, andere juist in een gevorderd stadium, sommige, zoals een platform voor mantelzorgers, kunnen als het ware ‘meelopen’ in het hele proces.
Ook voor Virtual Reality (VR) is er een plaats in de zorg voor mensen met dementie, in verschillende fases van het ziektebeeld.
VR is op zich al een lang bestaande technologie. Door belangrijke technische verbeteringen en het steeds goedkoper worden ervan, kent VR ook steeds meer toepassingen in het domein van zorg- en welzijn.
Met VR kunnen situaties levensecht worden nagebootst en daarmee kunnen oefeningen steeds worden herhaald, onafhankelijk van de omgeving, dus ook thuis. Zo wordt VR ingezet in het onderwijs, zodat studenten kunnen oefenen met kritische situaties voordat ze de praktijk in gaan. Een voorbeeld is het leren reanimeren met angstige mensen om je heen aan de snelweg of het leren reguleren van emoties bij een confrontatie met agressie.(2) Naast 360°-video’s kan interactieve VR met avatars gebruikt worden in trainingssituaties om te oefenen in het ‘contact maken’ en het anticiperen op eventuele onrust bij een persoon met dementie. De kracht van deze toepassing zit in een onderdompeling in een virtuele wereld, maar het spreken met een ‘echt’ persoon die de persoon met dementie representeert (bijv. een docent met kennis van het ziektebeeld). Voor de student is het bijna net zo echt als in de praktijk, maar tevens veilig voor hem- of haarzelf en de patiënt.
Daarnaast biedt VR de mogelijkheid om als het ware in de huid van een ander te kruipen. Daarmee kan iemand zich inleven in hoe een ander zich mogelijk voelt. Ook therapeutisch is VR te gebruiken. Met VR kun je op een veilige manier hoogtes of andere spannende situaties simuleren. VR wordt ingezet bij de revalidatie, bijvoorbeeld na een amputatie om veilig dagelijkse handelingen te oefenen, maar ook in de psychiatrie, voor het gedoseerd omgaan met bijvoorbeeld angst. Het is veilig, omdat er geen fysieke risico’s aan zijn verbonden, maar ook omdat mensen in stapjes kunnen oefenen.
Virtual Reality en dementie
Bij dementie zijn er op dit moment twee belangrijke toepassingen met Virtual Reality. De ene is bedoeld voor zorgprofessionals en mantelzorgers om hen te laten ‘inleven’ wat het betekent om te lijden aan dementie. De andere toepassing is therapeutisch van aard en richt zich op de persoon met dementie zelf. Daarbinnen zijn er twee mogelijkheden: gericht op geheugentraining en op beleving en plezier. We zullen de mogelijkheden hieronder beschrijven.
Bij het leven met dementie is het meest lastige en tegelijkertijd meest belangrijke, het bewaren van een goede relatie tussen de persoon bij wie de diagnose dementie is gesteld en zijn of haar naasten. Hiervoor is het nodig om zich te kunnen inleven in wat het betekent om dementie te hebben. Bewustwording via het ‘ervaren’ wat er omgaat in een persoon met dementie kan hierbij een rol spelen.
Met VR kan op een relatief gemakkelijke manier dementie worden nagebootst. Een (Nederlands) voorbeeld daarvan is 'Into D’mentia'.(3) Door de beleving van dementie te ondergaan en deze beleving na te bespreken, is gebleken dat bijvoorbeeld mantelzorgers meer inzicht kregen in wat het betekent om dementie te hebben. Daarnaast werd het empatisch vermogen vergroot en werd de interactie met hun naaste beter. En niet onbelangrijk: kregen zij een beter vertrouwen in hun vermogen om voor hun naaste met dementie te kunnen zorgen.(4)
VR kan op dezelfde manier een rol spelen voor mensen die vanuit een professionele functie (steeds vaker) te maken krijgen met mensen die lijden aan dementie, en kan tevens worden toegepast in opleidingssituaties. Het gebruik van 360°-video’s biedt bijvoorbeeld mogelijkheden om te leren anticiperen op signaleren van verward gedrag. Het voordeel van deze video’s is dat hierin verschillende omgevingsfactoren kunnen worden verwerkt die een rol spelen bij het ontstaan of verergering van verward gedrag. Naast 360°-video’s, kan interactieve VR met avatars gebruikt worden in trainingssituaties om te oefenen in het ‘contact maken’ en het anticiperen op eventuele onrust bij een persoon met dementie. De kracht van deze toepassing zit in de ontmoeting van een persoon in een virtuele wereld die realistisch gedrag laat zien (spraak en handelingen worden verzorgd door een docent met kennis van het ziektebeeld).
Benieuwd wat Virtual Reality nog meer te bieden heeft voor mensen met dementie? Lees het artikel van Eveline Wouters en Teatske van der Zijp verder in het online magazine Nieuwe technologieën in het sociaal domein, zorg en welzijn
