Staatssecretaris van Ooijen (VWS) ziet geen reden om in te grijpen bij gemeenten die het vaste abonnementstarief ter zijde leggen. (1) Zo heeft een aantal gemeenten (waaronder Krimpen aan den IJssel en Leusden) sinds 2021 een toets op inkomen onderdeel gemaakt van het aanvragen van een Wmo-voorziening. Waar zijn voorganger Hugo de Jonge bestuurlijke Rambo-taal bezigde en de gemeentelijke verordeningen met inkomen als criterium voor vernietiging bij Kroon wilde voordragen, vaart deze Staatsecretaris een verstandigere koers.
In het Regeerakkoord staat immers de afspraak om in 2025 tot een “eerlijk” systeem voor eigen bijdrage Wmo (lees afhankelijk van inkomen) te komen. Het enige wat men deze Staatssecretaris kan verwijten, is dat het tergend lang duurt voordat het eerlijke systeem is ingevoerd. Oneigenlijk is ook zijn argument dat tegen een besluit “bezwaar en beroep” aangetekend kan worden. Wil hij nu echt dat rijke ouderen met een goede toegang tot advocaten in beroep gaan tegen een eerlijk systeem? Waarom niet dezelfde bestuurlijke daadkracht als bij de jubelton, waar de termijnen uit het Regeerakkoord zijn bekort.
Even een klein stukje geschiedenis. In 1994 werden gemeenten verantwoordelijk voor de Wet Voorzieningen Gehandicapten (WVG). Vanaf die tijd gaan gemeenten over het toekennen en het verstrekken van woon- en vervoersvoorzieningen en rolstoelen aan gehandicapten. In 2007 werd de WVG samen met de gedecentraliseerde huishoudelijke hulp geïntegreerd in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). In 2015 zijn delen van de maatschappelijke zorg gedecentraliseerd. Argument was steeds dat gemeenten beter zouden kunnen inspelen op de specifieke behoeften en omstandigheden van hun burgers. Zodoende zouden zij het ook doelmatiger kunnen organiseren. Daarom is bij de decentralisatie in 2015 de eigen bijdrageregeling Wmo en de ruimte voor gemeenten om daarin keuzen te maken verruimd. De meeste gemeenten kozen ervoor om een inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor huishoudelijke hulp, hulpmiddelen en woningaanpassingen te vragen. In de praktijk bleken veel hogere inkomens huishoudelijke hulp best zelf te kunnen regelen en werd het schaarse overheidsgeld doelmatig ingezet.
In het Regeerakkoord van Rutte III was opgenomen dat vanaf 2019 een vast abonnementstarief van € 19 per 4 weken voor iedereen zou moeten gelden. Belangrijkste argument was vereenvoudiging. Echter, veel gemeenten protesteerden en ook de Raad van State (RvS) was buitengewoon kritisch. Dit adviesorgaan verwachtte dat een vast tarief een (sterk) aanzuigende werking zal hebben op vooral de huishoudelijke hulp. (2) Gevolg was dat er op termijn weer bezuinigd moet worden omdat weer veel meer mensen gebruik maken van regelingen, terwijl ze het zelf prima kunnen regelen. Uiteindelijk zal dit ten koste gaan van de mensen die het niet zelf kunnen regelen. Deze verwachting bleek terecht. Al snel na de invoering (1 januari 2020) bleken de aantallen voor de huishoudelijke hulp fors op te lopen. Zo verdubbelde in de gemeente Amsterdam binnen twee jaar het aantal Wmo-aanvragen en ontstonden er wachtlijsten. Bijna alle politieke partijen lieten in hun verkiezingsprogramma’s opnemen terug te willen naar een inkomensafhankelijk systeem.
Het Regeerakkoord van Rutte IV laat er geen misverstand over bestaan. Het vaste abonnementstarief leidt tot een stijgend gebruik van de huishoudelijke hulp. En uiteindelijk leidt dit ertoe dat de beschikbaarheid van WMO-voorzieningen onder druk komt te staan. Het is dus goed dat hier nu op wordt terug gekomen. Maar waarom er tot 2025 gewacht moet worden met een inkomensafhankelijke regeling ontgaat mij. Het zou ICT-technisch niet mogelijk zijn om dit eerder te doen. Maar dat is een ongeloofwaardig argument. Je zou toch mogen hopen dat de uitvoeringsinstanties een back-up hebben gemaakt van het eerdere ICT systeem van 2015-2019, dat wel rekening hield met het inkomen.
Gelukkig hebben de gemeenten een verstandig voorstel gedaan. Namens hen stelt de VNG voor het abonnementstarief zodanig te herzien, dat de eigen bijdrage voor de huishoudelijke hulp, hulpmiddelen en woningaanpassingen weer inkomensafhankelijk wordt en de overige Wmo-voorzieningen met een meer zorgkarakter onder het abonnementstarief blijven vallen. (3) Met de uitvoering wordt rekening gehouden door voor deze drie Wmo-producten een vergelijkbare proportionaliteit te hanteren als die wordt toegepast in de Wet langdurige zorg voor thuisgebruikers. Volgens de gemeenten zijn de ICT systemen van CAK hiermee vertrouwd. En invoering per 1 januari 2023 zou best kunnen.
In een recente brief aan de Tweede Kamer geeft Van Ooijen aan dat “om Wmo-voorzieningen toegankelijk te houden voor iedereen, de afspraak uit het coalitieakkoord van een eerlijkere eigen bijdrage voor de huishoudelijke hulp nader wordt uitgewerkt”. (4) Hij geeft tevens aan dat hem terughoudendheid past op grond van het interbestuurlijk toezicht over vernietiging van gemeentelijke verordeningen die het inkomen wel meewegen, en gaat ervan uit dat deze gemeenten deze alsnog aanpassen. Maar dan vraag je wel heel veel van deze gemeenten. Allereerst moeten zij een eerlijk systeem volgens het Regeerakkoord om te zetten in een oneerlijk systeem. Voorts moet zij lijdzaam toezien hoe wachtlijsten ontstaan en ouderen die het niet breed hebben de dupe worden. Van Ooijen zou daarom bij zijn collega van Financiën ten rade moeten gaan. Staatsecretaris van Rij heeft afschaffing van de schenkingsvrijstelling naar voren gehaald en ineens bleek een uitvoeringstechnische knoop wel oplosbaar. De beste oplossing is dan ook dat de Staatssecretaris sneller dan in 2025 aan de slag gaat met het nieuwe eerlijke systeem. Het voorstel van de VNG voor een eenvoudig en uitvoerbare eigen bijdrage biedt een uitstekende handreiking.
https://sociaalweb.nl/beleid/kamerbrief-over-interbestuurlijk-toezicht-gemeenten-wmo-2015/
https://www.raadvanstate.nl/@112790/w13-18-0264-iii/
https://vng.nl/nieuws/voorstel-gemeenten-tot-herziening-abonnementstarief-wmo
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2022Z08293&did=2022D16731
