De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) heeft de afdelingen Zeer Intensieve Kortdurende Observatie en Stabilisatie (ZIKOS) van twee jeugdzorgaanbieders onder verscherpt toezicht gesteld. De afdelingen zijn onderdeel van jeugdzorgaanbieders Stichting iHUB (locatie ‘t Anker, Harreveld) en Stichting Pactum (locatie Zetten). De kwaliteit van de jeugdhulp en de begeleiding op maat vertonen tekortkomingen. Beide instellingen hebben aangegeven te willen stoppen met de ZIKOS. Er verblijven nog acht jongeren op de ZIKOS-afdelingen, daarom vindt de inspectie het noodzakelijk om de voortgang van de benodigde verbeteringen bij beide afdelingen te volgen. Ook vindt de inspectie dat er passende hulp moet worden georganiseerd voor deze jongeren, in de vorm van een volledig aanbod van jeugdzorg, waaronder jeugd-ggz. Het verscherpt toezicht is voor een periode van zes maanden.
De inspectie kreeg in februari 2024 een weergave van ervaringen van vele jongeren die geplaatst zijn geweest op een ZIKOS-afdeling. Het waren ernstige signalen over de tekortkomingen in de zorg die wordt geboden op grond van de Jeugdwet. Ze gingen over grensoverschrijdende bejegening van jongeren door medewerkers, de frequentie en wijze van inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen en het ontbreken van passende hulp.
Vanwege de omvang en ernst van de signalen voerde de inspectie direct onaangekondigd toezicht uit naar de actuele veiligheid en kwaliteit van de geleverde hulp aan de jongeren die op dat moment op de ZIKOS-afdelingen verbleven. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) stelde een opnamestop in.
Tijdens het eerste onaangekondigde inspectiebezoek (15 februari 2024) zag de inspectie dat de ZIKOS-afdelingen onvoldoende kwaliteit van zorg en onvoldoende begeleiding op maat boden. De eerste bevindingen zijn direct gedeeld met de jeugdhulpaanbieders. De inspectie heeft hen gevraagd hier onmiddellijk en nadrukkelijk aandacht voor te hebben. Het gaf aanleiding voor iHUB één van de twee ZIKOS-groepen te sluiten en een team zorgverleners op non-actief te stellen. Ook Pactum ondernam meteen acties om de veiligheid en de kwaliteit van zorg te verbeteren. Na een tweede toezichtbezoek (14 maart 2024) constateerde de inspectie dat beide instellingen grotendeels verbeteringen hebben aangebracht, maar dat een aantal verbetermaatregelen nog moet worden uitgevoerd.
Pactum en iHUB moeten zo snel mogelijk, maar uiterlijk over 6 maanden voldoen aan de normen voor goede jeugdhulp voor de jongeren die nog op de ZIKOS-afdelingen verblijven. De inspectie volgt dit nauwgezet tijdens het verscherpt toezicht. Bijvoorbeeld door extra bezoeken te brengen en door resultaatsverslagen op te vragen. Als het nodig is kan de inspectie verdere maatregelen nemen.
Er is momenteel veel maatschappelijke, media- en politieke aandacht voor het rapport ‘Eenzaam gesloten, een onderzoek naar de ervaringen van jongeren met ZIKOS’ dat op 12 maart is gepubliceerd, en voor de gesloten jeugdzorg. De afgelopen jaren heeft de inspectie regelmatig gepubliceerd over de knelpunten en tekortkomingen in de gesloten jeugdzorg. Onder meer over de inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen, gebrek aan passende hulp en onvoldoende betrokkenheid van de jeugd-ggz.
In het toezicht naar de af- en ombouw van de gesloten jeugdzorg (JeugdzorgPlus) sprak de inspectie in 2023 met 161 jongeren in de gesloten jeugdzorg, ook met jongeren die op de ZIKOS-afdeling verbleven. “In ons toezicht is het perspectief van de jongeren heel belangrijk. We praten zelf met de jongeren die verblijven in een instelling, maar we begrijpen ook dat het op dat moment moeilijk voor hen kan zijn om zomaar hun verhaal te vertellen, omdat ze in een afhankelijkheidspositie zitten. Hier proberen we zo goed mogelijk mee om te gaan. We beseffen ook dat jongeren soms pas kunnen vertellen over hun ervaringen als ze een tijd weg zijn uit een instelling. De informatie die we via ervaringsdeskundigen kregen over (verbale) grensoverschrijdende bejegening was voor ons nieuw, dit waren signalen die we niet zelf hebben opgehaald uit onze gesprekken met jongeren,” zegt Angela van der Putten, hoofdinspecteur Jeugd en Maatschappelijke Zorg bij de IGJ.
De inspectie onderzoekt hoe de informatie van ervaringsdeskundigen beter gebruikt kan worden in haar toezicht. Ook gaat de inspectie reflecteren op het eigen toezicht op de gesloten jeugdzorg.
Het rapport ‘Eenzaam gesloten’ geeft alle betrokken organisaties, zoals het Rijk, de gemeenten, de brancheorganisaties, de instellingen en de aanbieders van jeugd-ggz, aanleiding om te reflecteren op hun rol en verantwoordelijkheden. En te kijken hoe ze gezamenlijk kunnen bijdragen aan noodzakelijke en duurzame veranderingen voor deze complexe doelgroep.
Een ZIKOS-afdeling is een onderdeel van de JeugdzorgPlus (gesloten jeugdzorg) waar de intensiteit van de behandeling zeer hoog is. Een ZIKOS-afdeling is bedoeld voor jongeren van 12 tot 18 jaar met complexe en meervoudige gedragsproblemen in combinatie met een acute psychiatrische crisis. De jongeren kunnen in ernstige mate een risico voor zichzelf vormen. Tot medio februari 2024 was er een landelijke capaciteit voor deze groep jongeren van 18 bedden, verdeeld over de jeugdzorginstellingen iHUB ’t Anker (Harreveld) en Pactum (Zetten).
