Terwijl de kosten van de jeugdzorg jaar op jaar explosief groeien, daalt de kwaliteit. Deze negatieve spiraal is het gevolg van een wildgroei aan jeugdzorgbedrijven en het almaar langer behandelen van kinderen, zo blijkt uit onderzoek van ABN AMRO. De invoering van strengere kwaliteitseisen en de aanstelling van een toezichthouder kunnen de jeugdzorg verbeteren.
Na de decentralisering in 2015 gaven gemeenten meer uit aan jeugdzorg dan dat het rijk beschikbaar stelde. In een poging om de kosten in de hand te houden, lieten gemeenten in open aanbestedingen iedere zorgaanbieder meedingen om de tarieven per behandeling te drukken. Deze aanpak resulteerde weliswaar in lagere tarieven, maar ook in een toename van het volume.
De open aanbesteding geeft namelijk de perverse prikkel om kinderen zoveel mogelijk zorg te verlenen, terwijl ze dat niet altijd nodig hebben. Bovendien is de duur van de zorg per kind langer geworden. Hierdoor ligt de uitstroom van kinderen uit de jeugdzorg elk jaar lager dan de instroom en neemt het totaal dus toe. In 2021 doet 21 procent meer kinderen een beroep op de jeugdzorg dan op het moment van de decentralisatie.
Door de aanbestedingen is een wildgroei aan jeugdzorgorganisaties ontstaan daar in principe elke aanbieder kan meedingen in de aanbestedingen van de gemeenten. Vooral kleine zorgaanbieders, die doorgaans alleen lichte jeugdzorg aanbieden, zijn in aantal toegenomen en doen goede zaken. Grotere zorgaanbieders, die cruciaal zijn in het helpen van de meest kwetsbare kinderen, hebben financieel zware jaren achter de rug. Voor deze partijen zijn de tarieven vaak niet dekkend, waardoor ze weinig kunnen investeren in hun personeel en het verbeteren van de zorgverlening.
Van de toename van 1,9 miljard euro in de uitgaven aan de jeugdzorg tussen 2015 en 2019 is een groot deel naar kleine aanbieders gegaan. Hun inkomsten zijn over deze periode met 127 procent gestegen, een toename van 675 miljoen euro. De kostenstijging van alle andere jeugdzorgaanbieders bedraagt 850 miljoen euro.
Uit het onderzoek blijkt dat de uitgaven aan aanbieders die doorgaans specialistische en complexe jeugdzorg leveren nauwelijks zijn toegenomen. Zo kent de jeugdzorg met verblijf, waar kinderen worden geholpen die om verschillende redenen niet meer thuis kunnen wonen, een stijging van slechts 10 procent in vier jaar. Aan ambulante jeugdzorg, waar bijvoorbeeld ook kinderen worden geholpen die een misdaad hebben gepleegd, wordt 16 procent meer uitgegeven in 2019 ten opzichte van 2015. De lucratieve lichte en kleinschalige jeugdzorg is dan ook verantwoordelijk voor een groot deel van de kostenstijging.
Daarnaast is een deel van de kostenstijging te wijten aan de gemeenten zelf, die hun kosten met zo’n 350 miljoen euro zagen oplopen. Dit is bijna een verdubbeling ten opzichte van 2015. Deze toename wordt veroorzaakt doordat elke gemeente zelf de jeugdzorg inkoopt, wat de nodige administratie met zich meebrengt, en door het opschalen van de wijkteams.
Per saldo heeft de decentralisering op de meeste deelgebieden geleid tot veel meer begeleiding en daarmee meer kosten, in plaats van tot de gewenste lagere uitgaven.
Om het stelsel weerbaar te houden, is allereerst een duidelijk kader nodig dat bepaalt welke zorg door de aanbieders moet worden geleverd en aan welke kwaliteitseisen deze zorgverlening moet voldoen. Hierdoor verdwijnt de prikkel om zoveel mogelijk zorg te leveren tegen lage kosten. Het aanstellen van een toezichthouder kan gemeenten daarnaast helpen ervoor te zorgen dat het kader en de kwaliteitseisen worden nageleefd. Verder zouden gemeenten de jeugdzorg meer gezamenlijk moeten inkopen, wat de administratieve lasten voor gemeenten en jeugdzorgaanbieders vermindert. Tot slot kan het omzetten van korte in langjarige contracten de onzekerheid bij jeugdzorgaanbieders verminderen, waardoor zij weer kunnen investeren in effectieve zorgverlening.
Lees het volledige rapport ‘Wildgroei in jeugdzorg drijft kosten op en drukt kwaliteit’.
