Het Programma Maatwerk Multiprobleemhuishoudens (PMM) biedt instrumenten en bevoegdheden voor professionals en gezinnen die volledig klem zitten tussen de regels van verschillende instanties. Inmiddels hebben steeds meer gemeenten zich aangesloten bij het Programma. De redactie nam een kijkje bij Dordrecht, Leeuwarden en Zwijndrecht. Ervaren zij al de voordelen van PMM?
Daarvoor moeten we eerst even terug. Op initiatief van de ministeries van BZK, JenV, OCW, SZW en VWS is in 2019 het Programma Maatwerk Multiprobleemhuishoudens (PMM) in het leven geroepen. Dit initiatief richt zich op de zogenoemde wicked problems: unieke situaties met een unieke samenloop, waarbij de professionals en het gezin vastlopen. Met meerdere instrumenten poogt PMM deze professionals meer slagkracht te geven om de impasse te doorbreken. (1)
De redactie van Zorg&Sociaalweb heeft contact gelegd met een aantal gemeenten die zich bestuurlijk hebben aangesloten bij PMM. In alle drukte wisten de professionals bij de diverse gemeenten gelukkig nog tijd vrij te maken om een aantal vragen te beantwoorden. Het is dan ook niet toevallig dat meerdere interviews in de auto plaatsvonden. Naast het aanreiken van instrumenten en bevoegdheden poogt PMM niet alleen meer rugdekking en goede scholing te bieden, maar ook voldoende tijd en ruimte. Iets waar, zo blijkt maar weer eens, dringend behoefte aan is.
[SDI Productions] [iStock - Getty Images Plus]/Via Getty Images
Om maar meteen met de belangrijkste vraag te beginnen: werpt het programma zijn vruchten af? Uit de gesprekken met de drie gemeenten blijkt dat het platform dat PMM biedt al aardig goed is geland. ‘Ik ben vooral enthousiast over hoe PMM ons faciliteert en kan faciliteren met die instrumenten’, zegt Aukje Hoekstra. Zij is Maatwerkfunctionaris Sociaal Domein bij de gemeente Leeuwarden. De Friese hoofdstad is al enkele jaren bestuurlijk gecommitteerd. Ze ziet enorm veel kansen. Hoekstra: ‘ik zie nu al wat het met mensen doet. Gedupeerde ouders van de Toeslagenaffaire kunnen momenteel al gebruikmaken van het moratorium, de pauzeknop bij schulden. (2) De zogenoemde time-out bevoegdheid van PMM doet eigenlijk hetzelfde, maar dan voor besluiten van een landelijke uitvoerder. Zoiets zou je ook bij andere problematiek moeten kunnen inzetten. Het geeft namelijk weer even rust.’
We spraken ook met Marjan Tsatsos. Zij is al twee jaar Zorgmarinier bij de gemeente Zwijndrecht, een functie die in het leven is geroepen omdat er behoefte was aan een doorbraakregisseur. Wanneer wet- en regelgeving een oplossing blokkeren, springt zij bij. Tsatsos is voornamelijk te spreken over het door PMM tot stand gebrachte veld, waarin snel en gemakkelijk contact gelegd kan worden tussen gemeenten en landelijke instanties. ‘Je kunt gebruikmaken van het platform en dat vind ik echt een heel groot voordeel’, zegt Tsatsos. Ze is bijzonder tevreden over de manier waarop er snel wordt gehandeld en wordt doorgepakt, zeker in vergelijking met hoe dat eerst ging. ‘Je moet je voorstellen dat wanneer ik iemand bij de gemeente Apeldoorn wil spreken, ik ook gewoon naar het gemeentehuis moet bellen. Dan ben ik 50 telefoontjes verder voordat ik iemand aan de lijn heb die het snapt. Het is dus ideaal dat je iemand kunt bereiken via het Landelijk Maatwerkregister.’
Ook als een gemeente regionaal al veel samenwerkt is PMM van toegevoegde waarde, laat Nane Akpa van de gemeente Dordrecht zien. Zij geeft aan dat voor haar de meerwaarde vooral zit in de toegang tot de landelijke organisaties, zoals DUO, IND, SVB en de Belastingdienst. ‘Dat zijn instanties waar we als gemeente lokaal en regionaal geen invloed op hebben. Door PMM hebben we nu wel die ingang om daar invloed op uit te oefenen’, vertelt Akpa tijdens het gesprek. Ze is bij de gemeente werkzaam als Sociaal Pontonnier, een term die is afgeleid van de 350 jaar oude Pontonnierskazerne in Dordrecht. Het is een functie die vergelijkbaar is met de zorgmarinier in Zwijndrecht. Akpa heeft in die hoedanigheid, net als Tsatsos, volledig mandaat en gezag van burgemeester en wethouders. Daarnaast beschikt zij ook over een doorbraakbudget om maatwerkoplossingen te realiseren. Dat bleek hard nodig: uit een onderzoek kwam naar voren dat er in Dordrecht circa 300 gezinnen gerekend kunnen worden tot (zware) multiprobleemhuishoudens. Vier procent van de gezinnen zijn voor 30 procent van de kosten in het sociaal domein ‘verantwoordelijk’, een uitkomst die sterk overeenkomt met de (landelijke) analyse van het Instituut voor Publieke Waarden. Akpa hoopt dan ook dat PMM landelijk nog verder wordt uitgerold. ‘Je zou willen dat alle gemeenten hier aan meedoen. Steeds meer organisaties zijn ook bereid om mee te gaan, om die zogenoemde ‘paarse krokodilsituaties’ te vermijden: niet eerst het aanvraagformulier moet doorlopen, terwijl je de paarse krokodil daarachter ziet liggen [zoals in die oude OHRA-reclame red.]’.
Maar dat betekent niet dat alles in kan en kruiken is. Hoewel het platform al wel volop wordt gebruikt, is in Leeuwarden het instrumentarium dat PMM aanreikt nog niet helemaal geland. ‘We moeten daar nog meer mee gaan doen. De bevoegdheden en instrumenten zijn er, maar ik moet ze nog meer uitdragen binnen de organisatie’, erkent Hoekstra. Zij geeft aan dat er bij de maatwerkambassadeurs – ambassadeurs die zorgen voor draagvlak en kennis over Maatwerk; ze zijn het eerste aanspreekpunt bij casuïstiek die vastloopt – al het nodige bekend is, maar er ook nog veel moet gebeuren. Pas daarna kunnen die stappen worden gezet. Hetzelfde geldt voor Zwijndrecht, waar evenmin de hulpmiddelen bekend zijn bij de professionals. ‘Daar is inderdaad nog een slag te maken’, aldus Tsatsos. Ook hier is dat verklaarbaar, want zij wil net als Hoekstra dat de implementatie synchroon verloopt. Tsatsos: ‘Dat moet je echt in één keer uitrollen en uitleggen, zodat iedereen gelijktijdig op te hoogte is. Als de ene organisatie de uitleg wel heeft gehad en de andere niet, krijg je strijd: dan zegt de ene organisatie ‘dit kan’, terwijl de andere daar nog nooit van heeft gehoord’.
Het is bovendien maar de vraag in hoeverre deze bevoegdheden en instrumenten daadwerkelijk nodig zijn. Akpa ziet namelijk binnen de huidige wet- en regelgeving al heel veel mogelijkheden. ‘Je zou je moeten afvragen welke instrumenten je los van PMM al kunt toepassen. Er bestaat al veel ruimte binnen de wet; de crux zit ‘m in de verschillende lokale verordeningen. Het is maar net hoe de professional die interpreteert, en het is vooral goed om daar naar te kijken’.
Daarmee komt meteen één van de belangrijkste obstakels bovendrijven, iets wat niet alleen met een programma vanuit het ministerie gladgestreken kan worden. Veel professionals voelen zich namelijk niet gesteund en gesterkt om maatwerk mogelijk te maken. Het is een terugkerend en herkenbaar probleem bij de drie gemeenten. ‘De stug- en starheid zit vooral in de cultuur en het moreel kompas van iemand zelf’, zegt Hoekstra. ‘Regelmatig heb ik te maken met ‘vastlopers’ die wel regulier opgelost hadden kunnen worden. Dan vraag ik: wie zegt en waar staat dat het niet mag? Daar krijg ik dan vaak geen antwoord op, omdat het de overtuiging is van de persoon zelf.’
Tsatsos ziet hetzelfde binnen haar gemeente. ‘Heel veel professionals die in de uitvoering zitten werken met oogkleppen op. Die hebben ze niet zelf op gezet, maar dat wordt door de organisatie gedaan. Ze volgen keurig de regels, factsheets en werkprocessen, maar de vraag is: heb je daarmee ook je werk gedaan?’ Volgens Tsatsos heeft het aanbieden van de instrumenten dan ook weinig zin wanneer de professionals in de uitvoering hier niet op zijn voorbereid. Tsatsos: ‘Je kunt niet zomaar een briefje sturen met: ‘dit zijn de instrumenten en hiermee kun je aan de slag’. Dat gaat ‘m niet worden. Ook op managementniveau moet hun handelen gedekt worden, zodat zij het zelfvertrouwen hebben om te kunnen escaleren. Dat heeft tijd nodig, en bovenal een cultuuromslag’.
Wanneer professionals ook op hoger bestuurlijk niveau worden gesteund, wordt maatwerk leveren meer de norm, een ontwikkeling die Akpa alleen maar kan toejuichen. ‘Het zou mooi zijn als je naar een situatie gaat waarin maatwerk gesteund wordt op hoger bestuurlijk niveau, dat dat eigenlijk de normale gedachtegang wordt. Kortom: dat je doet wat nodig is’. Als Sociaal Pontonnier is ze optimistisch. Ze ziet nu al veel professionals die breed kijken en naar creatieve oplossingen werken. Of een cultuuromslag nodig is? ‘Ja’, zegt Akpa, ‘maar ik denk dat die langzaam maar zeker wel aan het komen is.’ Wat dat betreft is PMM een stap in de goede richting.
Een volledig overzicht van de instrumenten die het programma biedt is hier te vinden.
Een moratorium is rechtsmiddel waarbij het crediteuren voor een bepaalde tijd onmogelijk wordt gemaakt om, ten behoeve van de betaling van schulden, zich te verhalen op het vermogen van de debiteur.
