De Nederlandse overheid heeft de ambitie om in 2030 49 procent minder broeikasgassen uit te stoten ten opzichte van 1990. Al het zorgvastgoed moet dan min of meer klimaatneutraal zijn. Hoe kunnen we dit bereiken?
Meer dan 280 partijen hebben de Green Deal Duurzame Zorg ondertekend. Ondertekenaars bevestigen hiermee een bijdrage te leveren aan een duurzamere zorg. Zij hebben ieder hun eigen doelen, maar baseren die op de volgende vier afspraken:
terugdringen van de CO2-uitstoot met 49 procent in 2030;
circulair en maatschappelijk verantwoord inkopen;
minder medicijnresten in grondwater, sloten en rivieren;
gezonde werk- en leefomgeving voor zorgpersoneel en patiënten.
Het doel van de gezondheidszorg is de gezondheid van mensen. Hiervoor zijn faciliteiten als ziekenhuizen nodig, die gebouwd of verbouwd moeten worden. Nederland heeft als doel om de uitstoot van broeikasgassen, waaronder CO2-emissies, terug te dringen. In 2030 moet de uitstoot van CO2 in Nederland al bijna de helft lager zijn dan 1990. In de Green Deal Duurzame Zorg zijn afspraken gemaakt over hoe de zorgsector hieraan kan meewerken. Onder punt 1 wordt vooral gekeken naar energie. En terecht. Daarvoor zijn al veel initiatieven en oplossingen aangedragen. Door het gebruik van nieuwe bouwmaterialen en grondstoffen draagt de gebouwde omgeving zelf echter ook sterk bij aan de CO2-uitstoot.
Een goede leefomgeving bevordert gezond gedrag en de gezondheid en het welzijn van mensen. Een gezondheid bevorderende leef- en werkomgeving is een omgeving die mensen zowel uitnodigt tot gezond gedrag als het faciliteert. Daarbij is het erop gericht om de gezondheid en het welzijn van patiënten, bezoekers en medewerkers te bevorderen en hun stress te verminderen.
De invloed van de leefomgeving kan een direct effect hebben op de gezondheid, zoals het ontwerp en de inrichting van een gebouw. De effecten op de gezondheid kunnen ook indirect zijn, zoals vermindering van stress en verbetering van welbevinden.
De architectuur van een zorginstelling kan bijdragen aan het herstel van mensen die er verblijven. Ook voor de mensen die in een zorginstelling werken of op bezoek komen, kan de architectuur een effect op gezondheid en welzijn van de gebruikers hebben. Bij de architectuur kunnen ook duurzaamheidsaspecten worden meegenomen, zoals de toepassing van hergebruikte materialen. Bij langdurige zorg kan hierin zelfs een rol weggelegd zijn voor herkenbaarheid, (mentale) veiligheid en inclusiviteit. Dit door participatie in het proces van het hergebruiken en opknappen (refurbishen) van gebruikte bouwmaterialen.
Dit thema is bijzonder breed en raakt veel facetten. Veel zorgorganisaties zijn onder meer gestart met projecten voor het scheiden van afval, het gebruik van duurzame medische hulpmiddelen, het gebruik van reusables in plaats van disposables, en het hergebruiken van plastic. Steeds meer bouwstenen ontstaan voor de circulaire bedrijfsvoering, maar een samenhangende aanpak ontbreekt nog. Aandacht voor circulair bouwen is er nog onvoldoende.
In de Green Deal Duurzame Zorg zijn afspraken gemaakt om circulair te werken in de zorgsector. Dat geldt ook voor het inkoopproces. In de zorgsector liggen op dit moment vooral veel mogelijkheden bij voeding, medische hulpmiddelen, wegwerpproducten, meubilair, bedrijfskleding, wasgoed, facilitaire producten en uiteraard bouwmaterialen.
Dat laatste vergt omdenken in het ontwerpproces, waarbij de bestaande en te vervangen gebouwde omgeving wordt geïntegreerd in het ontwerpproces. Om dit goed te doen, zijn materiaalpaspoorten voor een correcte identificatie van de materialen een goed zo niet noodzakelijk hulpmiddel. Deze paspoorten zijn echter vaak niet voorhanden. Een – op de juiste manier vastgestelde – gebouw- of materiaalinventarisatie voorkomt dit.
De vraag die vervolgens aan de ontwerpers wordt gesteld is dan een compleet andere dan die in een traditioneel bouwproces. Circulair aanbesteden gaat uit van het doel wat je met het gebouw wilt bereiken, van de visie op de toekomst van de zorg, en selecteert die partijen die – vanuit de zoektocht naar maximaal hergebruik van bestaande materialen, componenten of gebouwen – daar de juiste te verwachten invulling aan kunnen geven.
Dit proces kan goed worden ingevuld door Rapid Circular Contracting (RCC), ook wel Rapid Impact Contracting (RIC) genoemd. RCC gunt de opdracht voorafgaand aan het ontwerpen en concretiseren van de plannen. Door dit proces te koppelen aan de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) wordt bovendien geborgd dat de onderlinge samenhang van de wensen en eisen elkaar niet in de weg zitten, maar eerder versterken. Het geheel is gebaseerd op wederzijds vertrouwen en gedeelde verantwoordelijkheid, en leidt tot waardecreatie.
Zulke processen zijn uitvoerend en bieden de helpende hand aan de opdrachtgever die openstaat voor een andere insteek en een nieuwe dialoog met alle stakeholders van het bouw- en gebruiksproces. Essentieel om dit proces te initiëren en blijvend te stimuleren is en blijft de mindset. Waar een wil is, is een weg. Wat mij betreft wordt dit de 18e SDG.
Meer weten? Bekijk ook de cursus De toekomst van zorgvastgoed: renovatie, herbouw en verduurzaming van Alexander van den Buuse en Lars Luscuere
Circulair werken in zorgsector stimuleren (RIVM). Link: https://www.rivm.nl/green-deal-duurzame-zorg/circulair-werken-zorgsector-stimuleren
Afspraken in de Green Deal Duurzame zorg (Rijksoverheid). Link: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2020/01/13/afspraken-in-de-green-deal-duurzame-zorg
Rapid Circular Contracting: Innovatiegericht circulair inkopen (PIANOo - Expertisecentrum Aanbesteden). Link: https://www.pianoo.nl/sites/default/files/documents/gerelateerd/fs_40-rcc_-_rapid_circular_contracting_-_innovatie_gericht_circulair_inkopen.pdf
