Integraal werken wordt in veel gemeenten vormgegeven volgens het principe ‘één gezin, ‘één plan, één regisseur. Hierbij staat de hulpvraag van de burger centraal en wordt er in gezamenlijkheid gekeken naar de beste oplossing. Het is positief dat de vraag als uitgangspunt wordt genomen in plaats van de voorziening zelf. Het doel van onze dienstverlening is immers om mensen verder worden geholpen en ondersteund worden in hun dagelijkse leven.
“De tragiek achter het concept één gezin, één plan, één regisseur”
Er is echter sprake van een grote paradox als het gaat om integraal werken in het sociaal domein. Wij doen daarom een oproep aan het Rijk om ons van deze onmogelijke uitdaging te verlossen. Als gemeenten hebben we de opdracht gekregen om integraal en vanuit de burger te werken, maar er zijn wettelijke beperkingen om dat ook daadwerkelijk te doen. De consequentie hiervan is namelijk dat je als gemeente het risico loopt om een boete te krijgen van de Autoriteit Persoonsgegevens en je ‘buitenwettelijk’ bezig bent. We willen het allemaal zo graag, maar het mag niet! En juist deze paradox staat een optimale dienstverlening in de weg.
De mogelijkheden en onmogelijkheden
Integraal werken betekent in dit artikel dat er één persoon binnen de gemeente overzicht en inzicht houdt in de voorzieningen die de burger van de gemeente gebruikt om zijn hulpvraag op te lossen. Deze persoon blijft in overleg over de stand van zaken, moedigt aan om, daar waar mogelijk, weer zelfstandig verder te gaan en biedt alternatieven als dat nog niet kan. Deze persoon kan alle voorzieningen van de gemeente inzetten, ongeacht de wet. Dit alles komt samen in één plan, in één dossier en in één doorlopend traject. De nadruk op het afhandelen van meldingen en aanvragen voor voorzieningen verschuift dan naar het begeleiden van een hulpvraag.
Helaas klinkt dit veelbelovender dan hoe het er in de praktijk aan toe gaat. Zelfs zeven jaar na de transitie lijkt het nog steeds niet van de grond te komen, hoe hard we hier als gemeenten en partners ook ons best voor doen. Het mag tragisch genoemd worden. In dit artikel geef ik jullie een inkijk vanuit vijf jaar ervaring om het adagium ‘één gezin, één plan, één regisseur’ in de bedrijfsvoering van gemeenten van de grond te krijgen. Het is mijn analyse van de waarom-vraag achter de paradox dat iedereen een concept omarmt, maar het niet goed kan uitvoeren. Ik doe dit aan de hand van vier uitspraken die ik in de praktijk veel tegenkom.
Uitspraak 1. Het staat toch in onze verordening?
Jazeker, ik ken geen gemeente waarbij de doelstellingen niet keurig op papier zijn vastgelegd en waar het niet de diepste wens is om zo te werken. Helaas is het maar zelden het geval dat de uitvoeringspraktijk dit heeft kunnen vormgeven. Er zijn gemeenten die werken met één telefoonnummer voor het sociaal domein, met een integrale intake of sociale teams met meerdere disciplines. We komen dus wel een eind. Maar het stokt vaak bij het toekennen van voorzieningen en bij burgers die in hun leven niet één, maar meerdere voorzieningen gebruiken.
In deze gevallen komen er weer nieuwe consulenten in het spel die een uitvraag starten om de aanvraag te beoordelen. Het is wettelijk namelijk verboden om informatie die tijdens het onderzoek verzameld is, te delen voor de toekenning van voorzieningen onder meerdere wetten. Ook het gebruiken van een enkel dossier waarin alle voorzieningen staan, is bijna niet te maken zonder ingewikkelde autorisatieregels, schotjes en andere omwegen.
Aan de meeste consulenten ligt het niet. Ik heb twintig jaar werkervaring in het sociaal domein en heb met veel waardering gekeken naar die mensen die ondanks alle wettelijke en bureaucratische beperkingen de mooiste dingen deden. Ik zou wensen dat hun werkwijze de gouden standaard wordt en de beperkingen voor hen worden opgeheven.
Uitspraak 2. Meervoudige problematieken komen maar zo sporadisch voor, organiseren op de uitzondering is niet de oplossing.
Als je per aanvraag of melding kijkt, klopt dit helemaal. De vlieger gaat alleen een stuk minder op als je gaat kijken naar een periode van enkele jaren. Tel je bij elkaar op welke voorzieningen er gebruikt zijn, dan blijkt 60% van de mensen gebruik te maken van meerdere wetten en voorzieningen om hun hulpvraag op te lossen. We hoppen van voorziening naar voorziening en we begeleiden geen oplossing van een langdurige hulpvraag over de wetten heen. Bijvoorbeeld mensen met een chronische beperking hebben heel veel last van deze werkwijze.
Uitspraak 3. Het is de schuld van de AVG
De AVG is niet het grootste probleem. Het zijn de artikelen over gegevensuitwisseling in de domeinwetten die integraal werken echt onmogelijk maken. Met name de nieuwe wet Inburgering springt eruit. In het Persoonlijk Integratie Plan moeten alle relevante oplossingen worden meegenomen die bijdragen aan de integratie van nieuwkomers. Jammer genoeg heeft die wet alleen gegevensuitwisseling met de Participatiewet geregeld. Maar niet met de Jeugdwet, de Wet op het Primair Onderwijs (voor leerlingenvervoer), de WMO en de Wet Schuldhulp.
Je mag een plan maken die alle wetten overkoepeld, maar daarna moet je de voorzieningen die uit het plan volgen één voor één via de juiste loketten aanvragen. Alle gegevens die voor het opstellen van het plan zijn gebruikt, moeten voor de afhandeling van de aanvraag opnieuw uitgevraagd te worden. Gegevens die verzameld zijn onder de Participatiewet mogen immers niet gebruikt worden voor het afhandelen van meldingen onder de WMO. We hebben nu eenmaal ‘doelbinding’. Sterker nog: de Autoriteit Persoonsgegevens kan hiervoor een boete van 750.000 euro geven(!). Dit is echt waar: op integraal werken staat een boete als je ook maar iets niet hebt geregeld.
Uitspraak 4. Straks met de WAMS gaat het goedkomen en mogen we integraal gaan werken
Het aankomende wetsvoorstel ‘Aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (WAMS)’ zorgt ervoor dat gemeenten in specifieke situaties de ruimte krijgen om te verkennen of mensen kampen met gestapelde problemen en welke partijen er nodig zijn om de problemen op te lossen. Het doel? Snellere en meer gecoördineerde ‘integrale’ hulp voor kwetsbare mensen. De WAMS is er echter waarschijnlijk alleen voor complexe zaken. Zo zal de gehandicapte jongen van acht jaar die én een buggy onder de WMO én dagbesteding onder de Jeugdwet nodig heeft, nog steeds twee dossiers krijgen. Of de 45-jarige ex-verslaafde die gewerkt heeft als directiesecretaresse zal naast het gesprek over de herindicatie Wmo nog steeds een gesprek met een tweede consulent voeren over de arbeidsverplichtingen. Terwijl de onderliggende vraag hetzelfde is: Hoe gaat het met je?
Een dringende oproep aan het Rijk
De beperkingen die ik in de dagelijkse uitvoeringspraktijk van de gemeente zie, komen niet voort uit gebrek aan visie binnen gemeenten of het gebrek aan de wens tot betere dienstverlening. Het ligt ook niet aan de onwil of onkunde van consulenten. De wetgever heeft gemeenten een opdracht gegeven zonder te regelen dat die gemeenten dit ook daadwerkelijk mogen doen. We hebben met de transitie de opdracht gekregen tot het oplossen van hulpvragen met meer instrumenten dan de gemeente ooit in haar geschiedenis tot haar beschikking heeft gekregen. Die instrumenten staan echter nog keurig in hun eigen kastjes en wij mogen die wettelijk niet met elkaar combineren zonder ons in allerlei bochten te wringen en risico’s te lopen op boetes. Ik noem het ook wel de tragiek en de paradox van het adagium ‘één gezin, één plan, één regisseur’.
De oplossing is simpel: zorgen dat de WAMS gaat gelden voor álle hulpvragen waarbij de oplossing vanuit meerdere wetten komt of van meerdere voorzieningen binnen een wet. Of zorgen dat de beperkingen vanuit de domeinwetten opgeheven worden. Het kan echt zo simpel zijn! We werken niet vanuit een wet, we werken vanuit mensen. En daar blijf ik me hard voor maken.
Lees de eerder gepubliceerde artikelen ‘Een stap vooruit met de Wet aanpak meervoudige problematiek (Wams)’ en ‘Wams, een WABO voor het sociaal domein en een wettelijke basis voor het winkelconcept’ van Carien Huizing.
