Om de ondersteuning voor personen met verward gedrag te verbeteren zijn de afgelopen jaren honderden domeinoverstijgende initiatieven op lokaal en regionaal niveau gelanceerd. In het kader van het Actieprogramma lokale initiatieven voor mensen met Verward Gedrag (AVG) bood ZonMw financiële steun aan zo’n 800 van deze initiatieven. Welke goede regionale ontwikkelingen zijn hieruit voortgekomen? En hoe heeft het Actieprogramma bijgedragen aan de verbetering van de zorg en ondersteuning aan mensen met verward gedrag? Congruente regio-indelingen zouden kunnen helpen om de aanpak van routineuze, enkelvoudige problemen efficiënter, effectiever en democratischer te maken. Maar komt dit de aanpak van veelzijdige problematiek – zoals verward gedrag – ook ten goede? En hoe geef je handen en voeten aan een ‘intelligente omgang’ met zo’n taai maatschappelijk probleem?
Het begrip ‘verward gedrag’ is al helemaal ingeburgerd in media, politiek en bestuur. Zeker sinds de politie er in 2011 een aparte meldcode van maakte: E33 – overlast door verward of overspannen persoon. E33-meldingen betreffen geen strafbare feiten, zoveel is duidelijk. Maar wat voor problematiek er wel onder schuilgaat is soms moeilijk verklaarbaar. E33-meldingen zijn ook in de ogen van de politie zelf ‘een vergaarbak’. Een grote diversiteit aan mensen met verschillend gedrag valt immers onder deze noemer. Denk aan drugstoeristen onder invloed, mensen met een lichtverstandelijke beperking die gefrustreerd zijn omdat zij maatschappelijke verwachtingen niet begrijpen, getraumatiseerde migranten zonder papieren, mensen met psychische problematiek die overlast veroorzaken, of mensen met dementie die de weg kwijt zijn. Het gebrek aan eenduidigheid van het begrip zorgt regelmatig voor verwarring onder betrokken professionals en beleidsmakers. In algemene zin gaat het om een groep mensen die problemen ervaart op verschillende domeinen en in de ondersteuning tussen de wal en het schip raakt.
Naast de verscheidenheid die achter het begrip schuilgaat staat de term ook ter discussie. Dit omdat mensen het als pijnlijk en stigmatiserend kunnen ervaren om te boek te staan als ‘verward’. Bovendien is de term problematisch omdat hiermee de verantwoordelijkheid voor het probleem vooral wordt neergelegd bij mensen die het label ‘verward’ krijgen opgeplakt. Een term als onbegrepen gedrag zou daarom meer voor de hand liggen. Dat geeft beter aan dat er bij anderen – zoals buren, omstanders of ordehandhavers – onbegrip is gerezen over iemands gedrag.
Wij zijn ons bewust van dit debat en hebben hierin ook een voorkeur, maar spreken in deze bijdrage over ‘verward gedrag’. Op die manieren sluiten we aan bij de terminologie in bestuur en beleid ten tijde van ons onderzoek.
Naast de E33-meldingen heeft een aantal veel belichte gevallen die als verward gedrag zijn omschreven het onderwerp op de landelijke politieke agenda gezet. Denk aan het Damschreeuwincident (2010) en de moord op politica Els Borst (2014). Achtereenvolgens hebben het aanjaagteam Verwarde Personen (2015 – 2016), het Schakelteam Personen met Verward Gedrag (2016 – 2018), het Verbindend Landelijk OndersteuningsTeam (VLOT) en het Regioteam Zorg & Veiligheid (2019 – heden) gemeenten ondersteund om de aanpak van verward gedrag lokaal en regionaal op poten te zetten. Hierbij zouden spelers uit het sociaal, veiligheids- en zorgdomein op verschillende punten samenwerken, zoals op het terrein van passend vervoer, vroegsignalering en 24/7-melding voor niet-acute zorg.
Om deze lokale en regionale aanpak te versterken, bood ZonMw in het kader van het Actieprogramma lokale initiatieven voor mensen met Verward Gedrag (AVG) van 2016 tot 2021 financiële steun aan zo’n 800 lokale en regionale initiatieven. De lokale en regionale ontwikkelingen, die door deze initiatieven tot stand zijn gebracht, zijn geëvalueerd door Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM, Erasmus Universiteit Rotterdam), in samenwerking met het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO, Universiteit Utrecht). Doel van de evaluatie was om te onderzoeken welke goede regionale ontwikkelingen tot stand zijn gekomen en hoe het Actieprogramma daaraan heeft bijgedragen. (1)
We hebben via observaties, interviews, document- en media-analyses en focusgroepen verschillende perspectieven in beeld gebracht, namelijk die van personen met verward gedrag en hun naasten, professionals en hun organisaties, en bestuurders en beleidsmakers op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Benieuwd naar de resultaten van de evaluatie? Je leest het hier.
Lees hier het hele online magazine ‘Zorg & Veiligheid: twee werelden, één opgave’ van Zorg&Sociaalweb.
Zie Petit-Steeghs et al., 2021.
