Ongeveer 10 tot 15 procent van alle scheidingen is een vechtscheiding. Bij een dergelijke scheiding maken (aanstaande) ex-partners elkaar het leven flink zuur. Meestal zijn er kinderen in het geding, die ernstig kunnen lijden onder de conflicten van hun ouders. In het handboek voor psychiaters (de DSM-5) is er sinds een paar jaar zelfs een apart diagnose voor ingevoerd: CAPRD, Child affected by parental relationship distress. CAPRD kan zich heel divers uiten: in depressieve gevoelens, emotionele problemen, of bijvoorbeeld agressie. Maar ook ouders zelf lijden onder een vechtscheiding. Ze willen het misschien wel anders, maar weten niet altijd hoe.
Als professional bij de overheid of in de hulpverlening kun je niet zomaar ingrijpen in een huwelijk dat op springen staat. Er is een hulpvraag van ouders of kind nodig of een melding bij Veilig Thuis. Een vechtscheiding voorkomen kan dus vaak niet. Wat wel kan is om, als er eenmaal een vechtscheiding is ontstaan en professionals betrokken raken bij het gezin, exen zo snel mogelijk te helpen alsnog de strijd uit de onderlinge relatie te halen. Dat voorkomt in elk geval dat de vechtscheiding nog langer duurt. Gezamenlijke gesprekken met exen, bijvoorbeeld via mediation, volstaan daarbij niet. Je kunt er dezelfde vijandigheid en communicatie verwachten die exen privé ook naar elkaar tonen. Aanwezigheid van de professional zorgt er hooguit voor dat men elkaar niet ter plekke in de haren vliegt. Maar men leert er weinig over hoe beter met elkaar om te gaan. Kortom, er is meer nodig om de strijd werkelijk uit de relatie te halen. Voordat exen überhaupt samen om de tafel gaan zitten, moeten ze eerst leren anders om te gaan met hun eigen emoties. Een-op-een coaching met een professional kan daarbij helpen.
Exen moeten leren om, als het gaat om hun emoties, de focus te verleggen. Om dat te begrijpen, moet je eerst weten dat er twee soorten emoties zijn: zachte en harde. Harde emoties zijn gericht op de ander. Je gebruikt ze om jezelf te verdedigen en te beschermen. Voorbeelden van harde emoties zijn boosheid, rancune, frustratie, verontwaardiging, afkeuring, walging en ergernis. Maar die harde emoties ervaren mensen niet zomaar. Onder harde emoties gaan namelijk zachte emoties schuil (zie Afbeelding 1). Dat zijn pijnlijke emoties zoals verdriet, gekwetstheid, minderwaardigheidsgevoelens, spijt, schuldgevoelens of angst. Zachte emoties gaan over jezelf, en drukken kwetsbaarheid uit. De kans is groot dat een boze ex zich van binnen bijvoorbeeld heel gekwetst en verdrietig voelt.
Probleem is vaak dat mensen, bij emotionele pijn, automatisch in de harde emoties schieten. Ze hebben niet geleerd om stil te staan bij zachte emoties of willen dat liever niet. Stilstaan bij zachte emoties is immers pijnlijk en mensen kunnen het idee hebben dat ze dat niet aankunnen. Liever voelen ze de pijn niet. Gevolg: ze schieten automatisch in de harde emoties. Alhoewel gevoelens van boosheid en rancune vaak heel begrijpelijk zijn, schiet je er in een scheiding niks mee op. Je zult toch samen afspraken moeten maken over de kinderen en de gezamenlijk opvoeding.
Wie harde emoties uit, kan deze terug verwachten. Op die manier blijven exen boos op elkaar en zitten ze gevangen in een vicieuze cirkel. Ze komen niet tot een constructief gesprek. Om deze cirkel te doorbreken, is het essentieel dat exen contact maken met de zachte emoties achter hun boosheid. Ze moeten de focus gaan verleggen van extern naar intern: in plaats van te wijzen naar hun ex, moeten ze hun aandacht gaan richten op hun eigen pijn.
Afbeelding 1. Bron: Dijkstra & Tamminga (2020).
Stilstaan bij en het voelen van je eigen pijn is onaangenaam en moeilijk. Maar het kan veel opleveren. Het maakt het namelijk mogelijk voor exen om:
de energie te richten op zichzelf en het nieuwe leven dat men start met de kinderen. Je kunt dan bezig met vragen als: wat is daarvoor nodig? Welke doelen wil ik stellen?
Te helen van de pijn en het verdriet. Pas als je die durft te voelen, kun je immers vaststellen wat je nodig hebt om daarvan te herstellen. Denk aan therapie, een schouder om op uit te huilen of een verre reis. Door te helen van de zachte emoties kun je bovendien de harde meer loslaten, en kun je er ook beter zijn voor de kinderen.
Te ontdekken dat men sterker is dan men denkt. Emotionele pijn is niet prettig om te ervaren, maar je gaat er ook niet dood van. Durf je de pijn te voelen, dan zul je merken dat je meer aankan dan je dacht. Het is niet langer nodig om uit te halen naar je ex. Je kunt je pijn gewoon zelf (ver)dragen. Dit helpt ook om minder sterk op je ex te reageren als deze zich weer onredelijk opstelt. Je kunt je ex dan beter verdragen, beter laten gaarkoken in het eigen sop en zich minder van diens fratsen aantrekken. Dit maakt het makkelijker om samen afspraken te maken over de kinderen.
Natuurlijk is er meer nodig dan het verleggen van de focus naar zachte emoties. Want, zowel bij harde als zachte emoties bestaat het risico op emotionele besmetting. Dat wil zeggen: zonder dat je het doorhebt, besmet je, met je emoties, de mensen in je omgeving. Gaat het om kinderen in een echtscheidingssituatie, dan moeten ze hiertegen worden beschermd. Zij hebben genoeg aan hun eigen emoties en pijn. Dus, als exen emoties ervaren, moeten ze hier ook op een effectieve manier mee leren omgaan: voor zowel zichzelf als voor de kinderen. Exen moeten bijvoorbeeld niet gaan uithuilen bij de kinderen of elkaar, tegenover de kinderen, zwartmaken. De uitdaging is om verdriet te combineren met veerkracht en optimisme. Ook dat kunnen mensen leren.
Kortom, constructief omgaan met emoties is een belangrijke voorwaarde voor een blijvend constructieve communicatie met de ex en de start van een nieuw leven. Er zijn vele mooie technieken waarmee professionals exen kunnen helpen om de focus naar de eigen pijn te verleggen, en emotionele besmetting met negatieve emoties te voorkomen.
Bekijk ook:
Vechtscheiding: de strijd uit de scheiding halen
Bronnen o.a.:
Dijkstra, P. & Tamminga, A. (2020). Integrative Behavioral Couple Therapy. Amsterdam: Boom.
Bernet, W. et al., (2016). Child affected by parental relationship distress. Journal of American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 55, 571-579.
Puścian, A., et al. (2022). Ability to share emotions of others as a foundation of social learning. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 132, 23–36. https://doi-org.proxy-ub.rug.nl/10.1016/j.neubiorev.2021.11.022
Meer weten over dit onderwerp? Onlangs verscheen het boek Complexe scheiding. Interventie gebaseerd op derde generatie cognitieve gedragstherapie, waarin Pieternel Dijkstra en Filippina van der Heide heel concreet beschrijven wat de professional kan doen in de hulpverlening aan ex-partners in een complexe scheiding. Ga naar onze webshop voor meer informatie!
Complexe Scheiding - ‘Ga naar onze webshop voor meer informatie’
