Peer van der Helm
Peer van der Helm
Als lector residentiële jeugdzorg aan de hogeschool Leiden en bijzonder hoogleraar Onderwijs en zorg voor het gespecialiseerd onderwijs aan kinderen met gedragsproblemen aan de UvA doe ik onderzoek naar ‘mensen/kinderen die het in onze samenleving niet getroffen hebben’.
Dat is een brede groep jongeren en jongvolwassenen die gekenmerkt worden door negatieve jeugdervaringen en vaak veel trauma. Vaak zijn ze bang, depressief en ook agressief vanwege hun pijn uit het verleden. Meestal zijn ze tegelijkertijd dader en slachtoffer. Wij onderzoeken hoe de behandeling beter kan en hoe we aankomende hulpverleners kunnen voorbereiden op dit moeilijke werk. Cliënten willen niet altijd in behandeling en willen er soms liever niet meer zijn – ze stoppen met eten, of beschadigen zichzelf of anderen. Dat valt niet mee voor een (aankomend) hulpverlener. En soms dragen die aankomend hulpverleners ook hun eigen pijn met zich mee. Want zoals een poster van Pandora uit 1975 zegt: ‘Ooit een normaal mens ontmoet? En… beviel ’t?’
Het gaat in de levensloop van mensen vaak over ‘nare’ problemen (wicked problems) waar we vaak geen direct antwoord op hebben in de hulpverlening. Dit maakt het voor die hulpverleners en leerkrachten in het gespecialiseerd onderwijs soms frustrerend om het vol te houden. Hiervoor is kennis nodig: om te begrijpen wat er achter het gedrag schuilgaat. De boeken hieronder bevatten veel van die benodigde kennis.
Mensen zijn ingewikkeld
Floortje Scheepers maakt een einde aan de nette, aangeharkte wereld van de psychiatrie die met 541 DSM diagnoses de wereld van mensen met een trauma probeert te categoriseren en een enkele behandeling die de diagnose ‘geneest’. Dat laatste is een denkfout die we ‘essentialisme’ noemen, het idee dat mensen in hokjes te vangen zijn. Die hokjes zijn een sociale constructie van de werkelijkheid en dienen soms om macht uit te oefenen door een op hiërarchie gebaseerde hulpverlening (‘de dokter heeft altijd gelijk’). Voor veel cliënten is het een reis om te leren leven met hun problemen. Zo kijken we er tegenwoordig naar.
Traumasporen
Bessel van der Kolk, de ‘uitvinder’ van de posttraumatische stressstoornis beschrijft in zijn boek de ontstaanswijze van PTSS en wat werkt. Ook in dat boek niet een enkele oplossing in termen van een geprotocolleerde behandeling of een evidence based claim voor herstel. We weten inmiddels dat maar 30% van de cliënten met angsten herstellen, de rest moet ermee leren leven, het wordt hun reis. Gelukkig kunnen veel mensen zoals Toon W. (zie hieronder) dat samen doen (verbondenheid tijdens de reis). Van der Kolk draagt verschillende oplossingen aan zonder die ene oplossing (essentialisme) aan te dragen. Dat is verfrissend en komt meer overeen met de werkelijkheid.
Ons feilbare denken
In de hulpverlening en het onderwijs hanteren we veel denkfouten die de effectiviteit van zorg en onderwijs ondermijnen. Een belangrijke denkfout is ‘wat je ziet is alles wat er is’. Maar mensen zijn ingewikkeld en er is altijd meer dan je ziet. Het kind dat stil in een hoekje zit met een dekentje over zich heen of het kind dat wild om zich heen slaat als iemand hem wil helpen zijn krijtjes op te ruimen na de les. De denkfouten die we maken bij het inschatten van gedrag en ons eigen ‘morele vingertje in ons hoofd’, maken dat we de pijn van de ander onvoldoende begrijpen. Of zoals een suïcidaal meisje zei: “Ik begreep vaak zelf niet wat mij overkwam, maar niemand vroeg wat er met mij was gebeurd.”
Vitamines voor groei
Gelukkig is er licht aan het eind van de tunnel, als een DSM-diagnose niet helpt is herstel van ‘het gewone leven’ een mogelijke oplossing. Dat herstel komt volgens de zelfdeterminatietheorie door het vervullen van de psychologische basisbehoeften ‘verbondenheid, competentie en autonomie’. Verbondenheid moet je leren. Er is inmiddels veel evidentie hiervoor op allerlei terreinen, van (speciaal)onderwijs, sport tot de psychiatrie en jeugdzorg. In dit dikke boek wordt het helder en overzichtelijk uitgelegd waarom we in zorg en onderwijs minder ‘moetivatie’ nodig hebben en meer ‘motivatie’.
Goed in gesprek
Verbondenheid (ook wel de ‘werkalliantie’ genoemd) is een cruciaal onderdeel binnen onderwijs en zorg. Dit boek geeft praktische handvatten aan leerkrachten en hulpverleners om een gesprek te voeren zonder de autonomie van de ander aan te tasten, gezamenlijke besluitvorming te stimuleren (de dokter die het beter weet) en tegelijkertijd te luisteren, af te stemmen en om te gaan met de pijn van anderen. Ook hier komt de zelfdeterminatietheorie om de hoek kijken. En ook hier is het gesprek geen einddoel, want ervaren hulpverleners weten dat je in het eerste gesprek niet alles hoort. Het gesprek is ook een gezamenlijke reis en geen gebroken been dat je met zes weken gips geneest. Het boek geeft ook hier handvatten voor.
Herstel van eetproblemen (anorexia) – verschijnt juni 2022
Eetproblemen behoren tot een van de grootste uitdagingen (wicked problems) voor jongeren, ouders en hulpverleners, want soms overlijden ze aan deze problemen. Het is het psychische probleem met de grootste stervenskans. Dit boek is voor iedereen geschreven die er mee te maken heeft (gehad) in een poging te begrijpen waar het vandaan komt en waarom het zo moeilijk te behandelen is. We weten wat niet werkt in de hulpverlening en dat is dwang. We weten ook dat behandeling en het gewone leven (verbondenheid, competentie en autonomie) belangrijke pijlers voor herstel zijn.
Op reis – uitverkocht
H.O.P.E schrijft een aantal autobiografische blogs over leven met de pijn van seksueel misbruik, dissociatie, kindermishandeling, herhaald slachtofferschap en complexe PTSS. Dit boek doet pijn en heeft het over dingen die nooit worden gezegd (self silencing) omdat kinderen zichzelf de schuld geven van wat ze is overkomen. Toch is er ook weerbaarheid.
Toon W. is hersteld – uitverkocht
Toon W. beschrijft in een indrukwekkend relaas wat werkte voor hem in zijn reis naar herstel als een verslaafde crimineel. Het is voor iedereen een vlot geschreven gids voor ‘wat werkt’ (en vooral wat niet!).
Mensen zijn ingewikkeld, maar er is hoop op herstel gedurende de reis, ook voor H.O.P.E.
